Tης Μαριαλένας Χαραλαµποπούλου *
O οίνος ο µεθυστικός, ο ευφραίνων την καρδίαν του ανθρώπου ανάγεται στην Εποχή του Χαλκού.
Το κρασί εντάχθηκε στην ζωή των Ελλήνων, συνδέθηκε µε την πολιτιστική τους κληρονοµιά, µε την ιστορία και την τέχνη τους και θα έλεγε κανείς ότι αποτέλεσε έκφραση ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής που δεν άλλαξε στο πέρασµα των αιώνων.
Οι αρχαίοι Έλληνες το θεωρούσαν αναπόσπαστο µέρος της ζωής και της διατροφής τους και είχαν επινοήσει µια σειρά από µύθους που σχετίζονταν µε το κρασί.
Θεός του τρύγου, του κρασιού, του γλεντιού και του θεάτρου ήταν ο Διόνυσος και µάλιστα διοργανώνονταν µεγάλες γιορτές προς τιµήν του, τα Διονύσια, τα Ανθεστήρια και τα Λήναια.
Σύµφωνα µε την µυθολογία, ο γιος του Διονύσου και της Αριάδνης, ήταν ο Στάφυλος.
Ο Στάφυλος ήταν βοσκός του Οινέα, ο οποίος ήταν βασιλιάς της Αιτωλίας. Καθώς έβοσκε λοιπόν τις κατσίκες του, παρατήρησε ότι µια από αυτές τρώγοντας ένα συγκεκριµένο καρπό έκανε τρέλες!
Έτσι µάζεψε αρκετούς από αυτούς τους καρπούς και τους προσέφερε στον βασιλιά του, ο οποίος παρασκεύασε έναν χυµό που ονόµασε «οίνο», τον δε καρπό ονόµασε «σταφύλι» προς τιµήν του βοσκού.
«Ευοί ευάν»
«Ευοί ευάν» ήταν η πρόποση στις διονυσιακές γιορτές από όπου προέρχεται και η σηµερινή λέξη «εβίβα» που συχνά ανταλλάσσεται µεταξύ των συµποτών.
Στην κλασική Αθήνα, το συµπόσιο αποτελούσε µια κοινωνική εκδήλωση που τελούνταν µε την ευκαιρία οικογενειακών γιορτών, εορταστικών εκδηλώσεων της πόλης, αθλητικών νικών, ποιητικών αγώνων και για τον ερχοµό ή την αναχώρηση κάποιου φίλου.
Οι συµποσιαστές διασκέδαζαν µε συζητήσεις, απαγγελία ποίησης, αινίγµατα, γρίφους, µουσική, χορούς, θεάµατα και παιχνίδια, όπως ήταν ο κότταβος.
Το συµπόσιο αποτελείτο από δύο µέρη, το πρώτο ήταν το «δείπνον» κατά το οποίο οι συµποσιαστές έπαιρναν ένα σύντοµο και λιτό γεύµα και το δεύτερο µέρος «o πότος» δηλαδή η οινοποσία.
Η αποφυγή της µέθης και η διατήρηση µιας πολιτισµένης ατµόσφαιρας ήταν πολύ σηµαντική υπόθεση για τους αρχαίους Έλληνες οι οποίοι έβαζαν πάντα «νερό στο κρασί τους» για να διακρίνονται από τους λεγόµενους βαρβάρους.
«Ας ευθυµήσουµε χωρίς να µεθύσουµε» έλεγε ο Σωκράτης.
«Κεκραµένος οίνος» ήταν η ανάµειξη του κρασιού µε νερό, σε αναλογία 1 προς 3 διότι οι Έλληνες δεν συµπαθούσαν την υπερβολική κατανάλωση κρασιού.
Το κρασί ήταν ένα δώρο των θεών που οι θνητοί έπρεπε να γεύονται και να απολαµβάνουν µε µέτρο.
«Άκρατο οίνο» δηλαδή κρασί ανέρωτο έπιναν µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ως τονωτικό ή όταν κάποιος ήταν άρρωστος.
Πολύ συχνά προσέθεταν στο κρασί µέλι και βότανα, καθώς και ρητίνη (πρόγονος της ρετσίνας).
Τα συµπόσια των αρχαίων Ελλήνων αποτελούσαν κοινωνικό θεσµό, µε καθορισµένη εθιµοτυπία και ήταν κέντρα ανταλλαγής ιδεών και πνευµατικών ζυµώσεων αφού η διάδοση των επιστηµονικών και λογοτεχνικών έργων γινόταν προφορικά (στις µέρες µας διοργανώνονται µε τον όρο «επιστηµονικό συµπόσιο»).
Τα ελληνικά συµπόσια δεν πρέπει επ’ ουδενί να συγχέονται µε τα ρωµαϊκά συµπόσια τα οποία ήταν µεταγενέστερα και ουσιαστικά ήταν «φαγοπότια» που συνήθως έπαιρναν µορφή και χαρακτήρα οµαδικής αναισχυντίας.
Ο Πλούταρχος ανέφερε ότι «πρώτον δε πάντων τέτακται το περί του φιλοσοφείν παρά πότον» δηλαδή, το κρασί δεν είναι ο αυτοσκοπός αλλά οι φιλοσοφικές συζητήσεις.
Η καταδίκη της µέθης είναι πανάρχαια, από την εποχή του Οµήρου και οι µέθυσοι Κύκλωπες αποτελούσαν παράδειγµα προς αποφυγήν.
Έτσι, οι συµποσιαστές µπορούσαν να χαίρονται το γεύµα, το ποτό, τη συζήτηση και στο τέλος να φεύγουν ικανοποιηµένοι. Εξάλλου, στα συµπόσια γεννήθηκε και η λυρική ποίηση.
Στην κωµωδία «Σεµέλη ή Διόνυσος» ο κωµικός ποιητής Εύβουλος (4ος αι. π.Χ.) παρουσιάζει τον θεό του κρασιού Διόνυσο να συνοψίζει τις συνέπειες της µέθης στον «δεκάλογο της οινοποσίας» κατά τον οποίο δίνει την λογική συµβουλή να σταµατά κανείς στα τρία ποτήρια διότι µετά αρχίζουν τα προβλήµατα:
«Τρεις κρατήρες γεµίζω για τους φρόνιµους:
τον πρώτο για την υγεία,
τον δεύτερο για τον έρωτα και την ηδονή,
τον τρίτο για τον καλό ύπνο
και µόλις πιουν κι αυτόν,
οι µυαλωµένοι γυρνούν στα σπίτια τους.
Ο τέταρτος δεν είναι από µένα αλλά από κατάχρηση,
ο πέµπτος φέρνει φασαρίες,
ο έκτος το µεθύσι,
ο έβδοµος τα χτυπήµατα,
ο όγδοος τον αστυνόµο,
ο ένατος την οργή,
ο δέκατος φέρνει την τρέλα και σε ρίχνει κάτω ξερό».
Νοµοθεσία
Οι αρχαίοι Έλληνες, κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν οι πρώτοι που δηµιούργησαν ειδική νοµοθεσία που να αφορά στο κρασί και οι πρώτοι που ανακάλυψαν την έννοια του «τερουάρ» (terroir).
Ουσιαστικά, το τερουάρ είναι κάτι σαν το δακτυλικό αποτύπωµα στο κρασί, το οποίο προσδίδει ένα πιστοποιητικό προέλευσης, σαν να λέγαµε «κρασί από τζάκι», µε συγκεκριµένη καταγωγή.
Δηλαδή πρόκειται για τις ιδιαίτερες εδαφοκλιµατικές συνθήκες που κάνουν το κάθε αµπέλι µοναδικό, χαρίζοντας στο κρασί έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα και είναι το αντίθετο της µαζικής παραγωγής κρασιών που προέρχονται από µεγάλες εκτάσεις.
Η τεράστια οικονοµική σηµασία του κρασιού στην αρχαιότητα επέφερε και την νοµοθετική του προστασία. Στο µουσείο της Θάσου υπάρχει νόµος χαραγµένος σε µάρµαρο του 5ου π.Χ. αιώνα που θεωρείται ο πρώτος αµπελοοινικός νόµος και ρύθµιζε θέµατα που αφορούσαν στον τρύγο αλλά και στην πώληση του οίνου.
Στην αρχαία Ελλάδα επινοήθηκε και η έννοια της Ονοµασίας Προέλευσης του κρασιού. Υπάρχουν κείµενα που αναφέρονται στον Αριούσιο οίνο Χίου, στον Λέσβιο οίνο, στον Πράµνειο οίνο Ικαρίας και στον Θάσιο οίνο.
Η κάθε πόλη – κράτος είχε το δικό της χαρακτηριστικό σχήµα αµφορέα µε ειδική σφραγίδα που πιστοποιούσε την προέλευση του κρασιού!
Σε ναυάγια που ανακαλύφθηκαν στην θάλασσα της Μεσογείου και στον Εύξεινο Πόντο, βρέθηκαν αµφορείς από την Χίο, την Θάσο, την Σάµο και την Ρόδο που µαρτυρούν το µεγάλο ελληνικό εµπόριο κρασιών
Η ρετσίνα
Ρετσίνα είναι ένα είδος ελληνικού κρασιού µε ιστορία τουλάχιστον 4.000 ετών. Η µοναδική γεύση της λέγεται ότι έχει προέλθει από την πρακτική της σφράγισης των αµφορέων µε ρετσίνι από πεύκα κατά τους αρχαίους χρόνους.
Για να στεγανοποιήσουν το στόµιο οι αρχαίοι εφηύραν την χρήση της ρητίνης πεύκου η οποία συγχρόνως εµπλούτιζε µε την πάροδο του χρόνου το κρασί µε το χαρακτηριστικό της άρωµα.
Αργότερα εφευρέθηκε και η πρακτική της προσθήκης της ρετσίνας στον µούστο για τον αρωµατισµό του κρασιού και για την καλύτερη συντήρησή του.
Η ρετσίνα είναι από τα πιο γνωστά παραδοσιακά προϊόντα που παράγει και διαθέτει η Ελλάδα. Είναι οίνος µε ένδειξη «Ονοµασίας κατά παράδοση» που σηµαίνει πως νοµοθετικά η Ελλάδα είναι η µόνη χώρα που µπορεί να το παράγει. Για την παρασκευή της χρησιµοποιούνται συνήθως σταφύλια της ποικιλίας Ροδίτης.
Η ρετσίνα είναι συνδεδεµένη µε την Ελλάδα και είναι κοµµάτι των παραδόσεων και της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς.
Είναι στίχοι τραγουδιών στα γελαστά χείλη των γλεντζέδων στις ταβέρνες της παλιάς Αθήνας και υµνήθηκε και τραγουδήθηκε από διάσηµους τραγουδιστές της εποχής.
Αποτέλεσε «σήµα κατατεθέν» της Αθήνας του Μεσοπολέµου και δεν λείπει από καµιά σχεδόν ταινία του παλιού Ελληνικού κινηµατογράφου.
Σε εκτενές άρθρο του το 2016, ο Έρικ Ασίµοφ, διάσηµος κριτικός τροφίµων και κρασιού των New York Times, φόβος και τρόµος των οινοπαραγωγών και καθοριστικός «παράγοντας» για το χρηµατιστήριο του οίνου, εκθειάζει το εθνικό µας κρασί και τους Έλληνες οινοπαραγωγούς, που µε µεράκι, επαγγελµατισµό και σκληρή δουλειά, έχουν συµβάλει στην αναγέννηση της ρετσίνας.
«Εγώ ειµί η άµπελος»
Η χριστιανική θρησκεία από τα πρώτα της βήµατα αγκάλιασε το κρασί ως ευλογηµένο αγαθό.
Ο οίνος πέρασε και στο τυπικό της χριστιανικής λατρείας ως λειτουργικό και συµβολικό στοιχείο και παρουσιάζεται συχνά στα διάφορα έθιµα που σηµατοδοτούν σταθµούς στην πορεία της ζωής µας και καθαγιάζονται από την θρησκεία µας.
Η άµπελος στα Ευαγγέλια συµβολίζει την κίνηση, την ζωή, την χαρά αλλά και τον Χριστό τον ίδιο. «Εγώ ειµί η άµπελος η αληθινή και ο πατέρας µου ο γεωργός εστί… εγώ ειµί η άµπελος, υµείς τα κλήµατα…». Επίσης είναι γνωστό το θαύµα στην Κανά όπου ο Χριστός ευλόγησε τον οίνο, µετατρέποντας το νερό σε κρασί προκειµένου να το γευτούν όλοι οι καλεσµένοι στον γάµο.
Η άµπελος αποτελεί ένα από τα συχνότερα παραδείγµατα στις ευαγγελικές παραβολές. Ο Δαυίδ υµνεί «οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου…» (ψαλµ. ΡΓ’). Ο οίνος ευλογείται και καθαγιάζεται στον Μυστικό Δείπνο όταν ο Χριστός λέει «πίετε εξ αυτού πάντες…». Έτσι ο οίνος µαζί µε τον άρτο είναι τα µοναδικά αγαθά που προσφέρονται ως δώρα της θείας Ευχαριστίας.
Το κρασί, αναπόσπαστο κοµµάτι του χριστιανικού γάµου, συµβολίζει την αιωνιότητα και την ίδια την ζωή. Οι νεόνυµφοι πίνουν από το ίδιο ποτήρι για πρώτη φορά σαν σύζυγοι, επισφραγίζοντας την αγάπη τους.
Σαν το παλιό καλό κρασί
«Να µεγαλώνεις σαν το παλιό καλό κρασί» λέει η λαϊκή ευχή και η αλήθεια είναι πως αρκετά κρασιά, όσο παλαιώνουν στην φιάλη, τόσο βελτιώνουν το χαρακτήρα τους (αρκεί αυτή να είναι τοποθετηµένη σε ύπτια θέση και να βρίσκεται σε κατάλληλες συνθήκες συντήρησης-αποθήκευσης).
Μετά από χρόνια γίνονται πιο ευχάριστα, στο άρωµα και στην γεύση, προσφέροντας µεγαλύτερες απολαύσεις.
Σε όλους τους σταθµούς της ελληνικής ιστορίας, από τους προοµηρικούς χρόνους έως την σηµερινή εποχή, από τους χρόνους της Φιλοσοφίας και της Τέχνης έως τον αιώνα της Χηµείας, από τον πλούτο έως τα χρόνια της κατοχής, από την αγάπη του «ευ ζην» ως το θάρρος του «ταν ή επί τας», το κρασί έµεινε πιστός φίλος του Έλληνα, ο σύντροφος και ο πλούτος, η θεότητα γεµάτη ανθρωπιά που δεν µας απαρνήθηκε ποτέ.
Πηγές:
• Κοσµόπουλος Π. (2000). «Εκ του σύνεγγυς». Καλαµάτα, 2000
• Κουράκου Σ. (1955). «Ο Οίνος, µια αιώνια θεότητα για την Ελλάδα». Χηµικών χρονικών τεύχος 8-9 Αυγούστου Σεπτεµβρίου 1955.
* Τεχνολόγος Τροφίµων Γ.Π.Α.
