Η ΕΔΑ αποτελεί το πιο ενδιαφέρον φαινόμενο της μεταπολεμικής-μετεμφυλιακής περιόδου.
Εχει προσφέρει άφθονο υλικό στην ιστορική έρευνα, ενώ έχουν υπάρξει ογκώδεις συγγραφικές εργασίες, πολλές και με το χαρακτήρα προσωπικών μαρτυριών, για την ιστορία του κόμματος, ως αυτοτελές φαινόμενο, της νεότερης πολιτικής μας ζωής.
Η ΕΔΑ προέκυψε στις αρχές της δεκαετίας του `50, ως ο τελικός καρπός επίπονων διεργασιών και αναζητήσεων, για την πλέον πρόσφορη μορφή νόμιμης έκφρασης της Αριστεράς, μετά την απαγόρευση νόμιμης δραστηριότητας, για το ΚΚΕ. Σε αυτές τις διεργασίες αναζητήθηκαν και συνεργασίες, ακόμη και με κοινή εκλογική κάθοδο, με τον ευρύτερο προοδευτικό χώρο, όπως είχε εκφραστεί στο πλαίσιο του ΕΑΜ. Η σπίθα έκαιγε ακόμη, αλλά τα τραύματα, μετά τα όσα προηγήθηκαν, με αποκορύφωμα την εμφύλια αναμέτρηση, δεν είχαν ακόμη επουλωθεί.
Τις προσπάθειες συγκρότησης ενός ευρύτερου μετώπου, που να αντανακλά το πνεύμα του ΕΑΜ, δυσχέραινε και ο εκτός τόπου μαξιμαλισμός της ηγεσίας του ΚΚΕ, που επέμενε στη λογική του «όπλο παρά πόδα» και της ταύτισης του Πλαστήρα με τον Παπάγο.
Κάπως έτσι προέκυψε η ΕΔΑ ως μια λύση ανάγκης, ώστε να μη μείνει χωρίς εκπροσώπηση ο αριστερός χώρος. Ως μια πιο στενή έκφραση του αριστερού χώρου, με ισχυρή την παρουσία στελεχών του ΚΚΕ, που είχαν καταφέρει να δρουν νόμιμα στην Ελλάδα, αλλά και με μια ρευστή δομή, που δημιουργούσε μια παραλυτική σχέση εξάρτησης, από την εξόριστη ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η ιδιότυπη αυτή σχέση, δε στερούσε μόνο την ηγετική ομάδα από πολύτιμα περιθώρια αυτονομίας και ευελιξίας, αλλά και την καθιστούσε ευάλωτη στην κριτική των νικητών του εμφυλίου. Το αποτέλεσμα ήταν πως σε όλη αυτή την περίοδο, η ηγεσία, τα στελέχη και τα μέλη του κόμματος, βρίσκονταν σ` ένα ιδιότυπο καθεστώς απομόνωσης, απέναντι σε μια «υγειονομική ζώνη» που απέκλειε το κόμμα από συνεννοήσεις, κατ` ιδίαν διαβουλεύσεις ή το περίφημο «Συμβούλιο του Στέμματος». Η κατηγορία της «συνοδοιπορίας» ή του «δούρειου ίππου» του κομμουνισμού, κρίνονταν επαρκής, ως δικαιολογητική βάση, γι` αυτή την ιδιότυπη «καραντίνα».
Παρά ταύτα, χάρη και στη φωτισμένη ηγεσία των Πασαλίδη-Ηλιού, αλλά και την παρουσία προσωπικοτήτων με ευρύτερο κύρος και δυναμισμό, όπως ο Σταύρος Ηλιόπουλος και ο Αντώνης Μπριλλάκης, η ΕΔΑ πέτυχε να αφήσει το δικό της, ξεχωριστό αποτύπωμα σε αυτή τη δύσκολη περίοδο.
Και μόνο το ότι κατάφερε να είναι διαρκώς παρούσα στη Βουλή, σε όλη αυτή την περίοδο (1950-67), με τόσες αντιξοότητες και εμπόδια, ήταν από μόνο του ένα κατόρθωμα. Η ηγετική-καθοδηγητική ομάδα της ΕΔΑ όμως, πέτυχε πολύ περισσότερα, χάρη στην ηγεσία της.
