Tης ΜΑΡΊΑΣ ΑΠΑΤΖΊΔΗ για την Κυριακάτικη Kontranews
Ηπρόσφατη καταγγελία της 24χρονης για βιασμό, η οποία συγκλόνισε το πανελλήνιο, θέτει και πάλι με οξύ τρόπο τις νομικές και πολιτισμικές προτεραιότητες που οφείλουμε να θέσουμε ως κοινωνία. Η λέξη-κλειδί είναι η «συναίνεση». Αν επιμείνουμε σε αυτήν, ορίζουμε τον βιασμό ως μια πράξη καταστρατήγησης της αυτονομίας, της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας ενός προσώπου, ενώ αν πρυτανεύσουν άλλα κριτήρια, όπως λ.χ. η «βία» ή η «προσβολή της ηθικής», τότε κινδυνεύουμε η έμφαση να πέσει στον προγενέστερο βίο και προσωπικότητα του θύματος. Αξίζει να δούμε την εξέλιξη αυτής της διαμάχης προτεραιοτήτων. Στον Ποινικό Κώδικα που ίσχυε μετά το 1951, ο βιασμός ανήκε στα «εγκλήματα κατά των ηθών».
Για να θεωρηθεί ότι υπήρχε βιασμός έπρεπε να διαταραχτεί μια ηθική τάξη, η οποία ήταν βασικά πατριαρχική. Με συνέπεια να συμβαίνουν όλα αυτά τα οποία δυστυχώς επιβιώνουν ακόμη και σήμερα, εν έτει 2022: Μία εξευτελιστική εξέταση της προσωπικότητας και της ζωής του θύματος από το δικαστικό σύστημα, ώστε να ελεγχθεί αν συμμετείχε και αυτό στη διασάλευση της ηθικής τάξης, με λίγα λόγια μια μεταφορά της ευθύνης στο θύμα. Δυστυχώς πάντως το 1951 δεν είναι και τόσο μακριά ως νοοτροπία, αν δει κανείς τον δημόσιο λόγο που εκπορεύεται στις αρχές του 2022. Στις τροποποιήσεις του 1983 τέθηκε από φεμινιστικές ομάδες το αίτημα ο βιασμός να ανήκει στα εγκλήματα που προσβάλλουν την ελευθερία και τον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου, να συμπεριλαμβάνονται στον βιασμό και οι περιπτώσεις ψυχολογικής βίας και βίας μέσα στον γάμο και να αποσυνδεθεί από την εξέταση της προηγούμενης ηθικής ζωής του θύματος. Ο νέος ορισμός του βιασμού το 1984 τον τοποθετεί στα «εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας», όμως ένα ηθικολογικό λεξιλόγιο παρεισέφρυσε και στον ορισμό της «ασέλγειας» ως «προσβάλλουσας το κοινό αίσθημα της αιδούς και τα ήθη».
Έπρεπε να φτάσουμε στο 2011 και την υπογραφή από το Συμβούλιο της Ευρώπης της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, για να δοθεί μία πλήρης έμφαση στην αυτονομία και την ακεραιότητα του προσώπου, καθώς και στην πρόληψη. Κατά την επικύρωση αυτής της διεθνούς συμβάσεως μόλις το 2018 στην αρχή ο ορισμός του βιασμού δεν άλλαξε ριζικά. Στον Ποινικό Κώδικα που ήρθε στη Βουλή τον Μάρτιο του 2019 η έμφαση ως προς τον ορισμό του βιασμού δεν τέθηκε στην απουσία συναίνεσης, αλλά στην «απειλή σοβαρού και άμεσου κινδύνου ζωής ή σωματικής ακεραιότητας». Ύστερα, όμως, από μία δυναμική κινητοποίηση φεμινιστικών ομάδων με σύνθημα το «Χωρίς συναίνεση είναι βιασμός», καθώς και της Διεθνούς Αμνηστίας, εντέλει η λέξη «συναίνεση» έκανε τη δειλή εμφάνισή της στον Νόμο 4619/2019 με ημερομηνία ισχύος την 1/7/2019. Πρέπει, όμως, να προχωρήσουμε περισσότερο.
Σήμερα η βία μπορεί να λάβει πιο ύπουλες μορφές ψυχολογικής υφής, όπως επαγγελματικούς ή άλλους εκβιασμούς, ενώ υπάρχει οπωσδήποτε και το θέμα ναρκωτικών και άλλων ουσιών που οφείλουν να ερευνούν οι αρχές. Η δε προσμέτρηση ηθικών παραμέτρων συχνά γυρίζει μπούμερανγκ με μια ηθικολογία που στρέφεται ενάντια στις γυναίκεςθύματα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να δημιουργήσει σωρευτικό ηθικό πανικό, ο οποίος αποπροσανατολίζει από το βασικό ζήτημα της συναίνεσης που χρειάζεται να διαλευκάνει η δικαιοσύνη. Σήμερα χρειαζόμαστε η συναίνεση να περιλαμβάνει κατά το δυνατόν όλες τις διαστάσεις, λ.χ. το «ποιος», το «πώς», το «πότε», το «τι».
Και σε μία από τις διαστάσεις της πράξης να μη συναινέσει το θύμα, παραμένει βιασμός. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε σε μια νέου τύπου πατριαρχική κουλτούρα, όπου η γυναίκα αντικειμενοποιείται συχνά με τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας ή με τη λειτουργία σκοτεινών κυκλωμάτων ανθρώπων της εξουσίας με μηχανισμούς «αλίευσης» υποψηφίων θυμάτων, με αποτέλεσμα να έχουμε παντοίους εκβιασμούς πριν και μετά τον βιασμό. Για αυτό χρειάζεται ο Ποινικός Κώδικας να είναι σαφέστατος ως προς την πλήρη συναίνεση. Όμως ας μη γελιόμαστε. Εξίσου σημαντική είναι η εφαρμογή, και μάλιστα η ταχύτατη λειτουργία του συστήματος δικαιοσύνης, ο ιατροδικαστής να είναι άμεσα διαθέσιμος, οι εξετάσεις να γίνονται αμέσως. Υπάρχει όμως και μια ευρύτερη ευθύνη της κοινωνίας να μη στιγματίζει, αλλά αντιθέτως να επικροτεί και να στέργει τη γυναίκα που θα βρει το θάρρος να καταγγείλει, εγκαταλείποντας οριστικά προκαταλήψεις του παρελθόντος. Και αυτό είναι ένας αγώνας πολιτισμού που χρειάζεται να τον δώσουμε όλοι μας.
* Βουλευτής Α’ Ανατολικής Αττικής με το ΜέΡΑ25
