Αγιος Ανδρέας, ο Τρυποτηγανάς!

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ της Μαριαλένας Χαραλαµποπούλου *

«Ευλογηµένο να’ ναι, ελιά, το χώµα που σε τρέφει

κι ευλογηµένο το νερό που πίνεις απ’ τα νέφη,

κι ευλογηµένος τρεις φορές αυτός που σ’ έχει στείλει,

για το λυχνάρι του φτωχού, για τ’ άγιου το καντήλι»

~ Ιωάννης Πολέµης

Στην λαογραφία του τόπου µας ο Νοέµβριος ονοµάζεται και Αντριάς, επειδή πιστεύεται ότι το κρύο αντρειεύει την ηµέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα. Ο Άγιος Ανδρέας, ονοµάζεται επίσης και Τρυποτηγανάς, επειδή -καθώς έλεγαν οι παλαιότεροι- τρυπούσε τα τηγάνια όσων δεν έκαναν τηγανίτες την ηµέρα της γιορτής του.

Δεν είναι λοιπόν παράξενο που αυτή η ηµέρα συνδυάστηκε µε τηγανητές λιχουδιές, καθώς είναι ηµέρα γιορτινή που πέφτει σε περίοδο νηστείας και µάλιστα σε µια εποχή που βγαίνει το πρώτο λάδι της χρονιάς.

Στην Κρήτη, µε το πρώτο λάδι -όπως και µε το τελευταίο- συνήθιζαν να φτιάχνουν λουκουµάδες και κουταλίτες για να γλυκαθούν και να το εγκαινιάσουν!

Το µάζεµα της Ελιάς

Η ελιά καλλιεργείται από την παλαιολιθική εποχή, αποτελεί παγκόσµιο σύµβολο ειρήνης και συνθέτει την εικόνα του ελληνικού τοπίου, από τις υπώρειες των βουνών ως εκεί που φτάνει η αύρα της θάλασσας.

Από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα, η ελιά και το ελαιόλαδο πρωταγωνιστούν στην ελληνική διατροφή, την οικονοµία και την καθηµερινή µας ζωή.

Η συγκοµιδή της ελιάς, η οποία γίνεται από τις αρχές Νοεµβρίου έως τον Ιανουάριο ανάλογα µε την ποικιλία της ελιάς, είναι µια διαδικασία που έχει συνδεθεί άρρηκτα µε την ελληνική παράδοση.

Παλαιότερα, γείτονες και συγγενείς δούλευαν συλλογικά για το µάζεµα της ελιάς, την µια µέρα στον ελαιώνα µιας οικογένειας, την επόµενη στον ελαιώνα της άλλης.

Το µάζεµα της ελιάς ήταν κυρίως δουλειά των γυναικών και το τίναγµα, που ήταν και παραµένει κοπιώδες, ήταν «προνόµιο» των ανδρών.

Το µάζεµα γινόταν περπατητά και σκυφτά και πάντα από κάτω. Ήταν µια κουραστική εργασία που υποχρέωνε τις µαζώχτρες να ψάχνουν µε τα χέρια τους ανάµεσα από αγκαθωτές πέτρες και θάµνους και να ρίχνουν τους καρπούς σε ποδοσάκκουλα και µικρά καλάθια που ύστερα τα άδειαζαν σε σάκους από λινάρι.

Τα βράδια, γυναίκες και παιδιά µαζεύονταν γύρω από ένα µεγάλο πανί, διαχωρίζοντας τις ελιές από τα φύλλα πριν τις µεταφέρουν στο ελαιοτριβείο, όπου οι ελαιοτριβείς τραγουδούσαν και κουβέντιαζαν καθώς οι µυλόπετρες γύριζαν.

Όταν έβγαινε το πρώτο πράσινο λάδι (αγουρέλαιο), οι γυναίκες ετοίµαζαν γεύµατα όπως λαδόπιτες, τηγανίτες ή έψηναν φρέσκο ψωµί για να το βουτήξουν στο «χρυσό υγρό».

Το λάδι που περίσσευε από την προηγούµενη χρονιά συχνά το έκαναν σπιτικό σαπούνι.

Η συγκοµιδή της ελιάς, ακόµη και στις µέρες µας, γίνεται µε την παραδοσιακή µέθοδο ή/και µε την βοήθεια κάποιων σύγχρονων εργαλείων. Τα κλαδιά «περνιούνται» µε το χτένι για να αποσπαστεί ο καρπός µε µεγαλύτερη ευκολία και ταχύτητα, ενώ κάτω από τις ελιές στρώνονται λιόπανα.

Σε µεγάλους ελαιώνες χρησιµοποιούνται συχνά ειδικά µηχανήµατα για τη συγκοµιδή.

Ελαιοτουρισµός

Η Ελλάδα δεν αποτελεί προνοµιακό προορισµό για διακοπές µόνο το καλοκαίρι αλλά και το φθινόπωρο. Οι αγροτικές ασχολίες κυριαρχούν αυτή την περίοδο και προσκαλούν τον επισκέπτη να συµµετάσχει στο πανηγύρι της γης.

Ο ελαιοτουρισµός είναι µια νέα ταξιδιωτική τάση και µια εναλλακτική επιλογή διακοπών κοντά στην φύση, η οποία συνδυάζει επισκέψεις σε ελαιοτριβεία και µουσεία.

Μουσεία ελιάς και ελαιολάδου υπάρχουν σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, τα οποία µας ταξιδεύουν στον πολιτισµό, την ιστορία και την τεχνολογία της ελιάς και της ελαιοπαραγωγής, από τους προϊστορικούς χρόνους µέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα.

Το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού στην Σπάρτη είναι ένα από τα πιο γνωστά, όπως και το Μουσείο Ελιάς Πυλάρου στην Κεφαλονιά.

Πρότυπα αγροτουριστικά καταλύµατα υπάρχουν στην Εύβοια, την Λέσβο, την Κρήτη, την Κάλυµνο, την Πάρο, την Κεφαλονιά, την Καλαµάτα, τα Κύθηρα, τα οποία προσφέρουν στους επισκέπτες τους την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την παραδοσιακή ή σύγχρονη παραγωγή ελαιολάδου, από την συγκοµιδή της ελιάς µέχρι την έκθλιψη.

Επίσης, µπορούν να συµµετέχουν στο µάζεµα της ελιάς, να δοκιµάσουν διάφορα είδη ελαιολάδου, να γνωρίσουν τις διαφορετικές ποικιλίες και τις γευστικές τους ιδιότητες.

Είναι µια πραγµατική επιστροφή, έστω και πρόσκαιρη, στον παραδοσιακό τρόπο ζωής, προσκαλώντας τον επισκέπτη να υπερβεί τα όρια της ταξιδιωτικής παρατήρησης και να γίνει κοινωνός της αγροτικής ζωής.

Η ανταµοιβή της προσπάθειας όσων συµµετείχαν στην συγκοµιδή, ολοκληρώνεται µε πλούσιο φαγοπότι, γλέντι και χορό.

Κάθε χρόνο, στις 26 Νοεµβρίου εορτάζεται η Παγκόσµια Ηµέρα Ελιάς (Παγκόσµια Ηµέρα Ελαιοκοµίας) η οποία καθιερώθηκε από την UNESCO το 2019.

Σε όλο τον κόσµο διοργανώνονται εκδηλώσεις για να τιµήσουν την ελιά και το ελαιόλαδο και να ενηµερώσουν σχετικά µε την σηµασία της σε πολιτιστικό, οικονοµικό και περιβαλλοντικό επίπεδο.

* Γεωπόνος,
Τεχνολόγος τροφίµων, Γ.Π.Α