Το σκάκι έχει τη φήμη της ψυχρής λογικής, αλλά ο Vladimir Kramnik λατρεύει την ομορφιά του παιχνιδιού. «Είναι ένα είδος δημιουργίας», λέει. Το πάθος του για την τέχνη των μυαλών που συγκρούονται πάνω από το ταμπλό, ανταλλάσσοντας περίπλοκες αλλά κομψές προκλήσεις και κόντρες, τον βοήθησαν να εκθρονίσει τον Garry Kasparov το 2000 και να περάσει αρκετά χρόνια ως παγκόσμιος πρωταθλητής. Ωστόσο, ο Kramnik, ο οποίος αποσύρθηκε από το ανταγωνιστικό σκάκι το 2019, πιστεύει επίσης ότι το αγαπημένο του παιχνίδι έχει γίνει λιγότερο δημιουργικό.
«Το σκάκι γίνεται όλο και περισσότερο δημοφιλές εδώ και χρόνια, αλλά τα τελευταία δύο χρόνια απογειώθηκε», αναφέρει η Jennifer Shahade, δύο φορές πρωταθλήτρια σκακιού στις γυναίκες και επαγγελματίας στο πόκερ. Ο Vlad Kramnik, ωστόσο, πιστεύει ότι αυτή η απογείωση μπορεί να έχει ένα τίμημα στο μέλλον. Κατηγορεί εν μέρει τους υπολογιστές, των οποίων οι υπολογισμοί έχουν δημιουργήσει μια τεράστια βιβλιοθήκη με ανοίγματα κινήσεων και άμυνες που οι κορυφαίοι παίκτες γνωρίζουν απόλυτα. «Για αρκετά παιχνίδια στο υψηλότερο επίπεδο, το μισό παιχνίδι – μερικές φορές ένα πλήρες παιχνίδι – παίζεται χωρίς μνήμη», λέει ο Kramnik. «Δεν παίζεις καν τη δική σου προετοιμασία. Παίζεις τη προετοιμασία του υπολογιστή σου».
Αυτό το γεγονός ανάγκασε τον Kramnik να μπει σε άλλη λογική. Σκέφτηκε ιδέες με τις οποίες μπορούσε να επαναφέρει το ανθρώπινο στοιχείο και την τέχνη του εγκεφάλου στο άθλημα που τόσο αγαπάει. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί με τη βοήθεια μίας αντιδιαισθητικής πηγής, γι’ αυτό επέλεξε τον ισχυρότερο επεξεργαστή σκακιού της γης. Έδωσε τα χέρια με την Alphabet, το σημαντικότερο εργαστήρι Τεχνητής Νοημοσύνης στον κόσμο, που έχει κατασκευάσει το DeepMind. Οι ερευνητές του δημιούργησαν το AlphaZero, ένα πρόγραμμα που έμαθε εννέα διαφορετικούς τρόπους για να παίζεις σκάκι και τα οποία θα παρακινούσαν τους παίκτες σε νέα μοτίβα.
Το 2017, το AlphaZero έδειξε ότι μπορούσε να διδάξει τον εαυτό του να νικάει τους καλύτερους παίκτες στο σκάκι, στο Go ή στο ιαπωνικό παιχνίδι shogi. Ο Kramnik λέει ότι τα τελευταία του αποτελέσματα παρουσιάζουν νέες εντυπωσιακές πλευρές του σκακιού που πρέπει να εξερευνηθούν, εφόσον οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να υιοθετήσουν κάποιες μικρές αλλαγές στους καθιερωμένους κανόνες. Οι άνθρωποι παίζουν σκάκι για περίπου 1.500 χρόνια και οι τροποποιήσεις στους κανόνες δεν είναι νέες.
Το AlphaZero μετά από ώρες παιχνιδιού υψηλής ταχύτητας ενάντια σε διαδοχικά πιο ισχυρές ενσαρκώσεις του εαυτού του γίνεται πιο επιδέξιο και, σύμφωνα με κάποιους, πιο φυσικό από προηγούμενες μηχανές σκακιού, ενώ καθ’ όλη τη διαδικασία, ανακαλύπτει ιδέες που έχουν εμφανιστεί στη διάρκεια αιώνων ανθρώπινου σκακιού και προσθέτει τον δικό του «αέρα».
Μέσα στα εννέα εναλλακτικά οράματα για το σκάκι που δοκίμασε το AlphaZero, περιλαμβανόταν το σκάκι χωρίς κινήσεις του πύργου, κάτι που ο Kramnik και άλλοι είχαν ήδη σκεφτεί και το οποίο είχε το πρώτο του αποκλειστικό τουρνουά το 2020. Καταργεί, με αυτόν τον τρόπο, μια κίνηση που επιτρέπει σε έναν παίκτη να βάλει τον βασιλιά του πίσω από μια προστατευτική ομάδα που δημιουργούν άλλα κομμάτια (σ.σ: ροκέ).
Ο Κράμνικ εντυπωσιάστηκε με το πώς το AlphaZero προσαρμόστηκε στις νέες τακτικές. «Προκάλεσε νέα πλούσια πρότυπα για να κρατηθεί ο βασιλιάς ασφαλής», λέει. «Συνολικά κάνει το παιχνίδι πιο όμορφο». Ο Kramnik ελπίζει ότι οι περιπέτειες του AlphaZero σε νέες μορφές σκακιού θα πείσουν τους παίκτες όλων των επιπέδων να τις δοκιμάσουν. «Είναι το δώρο μας στον κόσμο του σκακιού», λέει. Τώρα, θα μπορούσε να είναι η κατάλληλη στιγμή.
Το έργο του DeepMind και του Kramnik μπορεί επίσης να ενθαρρύνει το σκάκι στον υπολογιστή να γίνει πιο δημιουργικό, τώρα που οι μηχανές θεωρούνται ασυναγώνιστες. «Αντί να κάνουμε το σκάκι στον υπολογιστή πιο δυνατό και να διαλύουμε τους ανθρώπους, μπορούμε να επικεντρωθούμε στο σκάκι ως τέχνη με τη μορφή παιχνιδιού», λέει ο Eli David, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Bar-Ilan, στο Ισραήλ, ο οποίος έχει κατασκευάσει μηχανές σκακιού που λειτουργούν με μηχανική μάθηση. Ένας μεταπτυχιακός φοιτητής στο εργαστήριό του εργάζεται σε λογισμικό σκακιού που μαθαίνει να μιμείται το στυλ ενός συγκεκριμένου παίκτη, το οποίο θα μπορούσε να δώσει τη δυνατότητα να ρωτήσει ένα μηχάνημα τι θα έκανε ένας αγαπημένος μάστερ του είδους, στο παρελθόν ή το παρόν, σε μια συγκεκριμένη κατάσταση.
Η εμπειρία του Kramnik υποδηλώνει ότι το να δουλεύουν οι άνθρωποι μαζί με τις μηχανές και όχι εναντίον, μπορεί να επεκτείνει τη συναισθηματική καθώς και την τεχνική εμπειρία του παιχνιδιού. Το AlphaZero τον πήγε σε μέρη έξω από την απέραντη κατανόησή του. «Μετά από τρεις κινήσεις απλά δεν ξέρεις τι να κάνεις», λέει. «Είναι ωραίο συναίσθημα, σαν να είσαι παιδί».
