15 χρόνια Δημοκρατία – Βενιζέλος: Κυριαρχεί η αδιαφάνεια και η συγκάλυψη

Ομιλία του Ευάγγελου Βενιζέλου στην επετειακή εκδήλωση για τα 15 χρόνια κυκλοφορίας της εφημερίδας «δημοκρατία»:

Πράγματι υπήρξαν πολλές στιγμές  σκληρής κριτικής, ακόμη και σύγκρουσης, αλλά ναι, αυτό πρέπει να είναι αποδεκτό. Τα πολιτικά πρόσωπα, τα δημόσια πρόσωπα έχουν την υποχρέωση την οποία έχει υπογραμμίσει κατ επανάληψη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να αποδέχονται σκληρή ακόμη και άδικη κριτική και να στηρίζουν εμπράκτως την ελευθερία του Τύπου και το ρόλο του τύπου, ο οποίος μπορεί να ασκεί.

Και εις άλλα λόγια, η κριτική ακριβώς επειδή η λειτουργεί ως θεμελιώδες ζωτικό αντίβαρο για τη δημοκρατία. Δημοκρατία, άλλωστε σημαίνει ικανότητα για διάλογο εντός του συνταγματικού φάσματος, σημαίνει ανεκτικότητα αμοιβαίος, σεβασμός, αίσθηση προτεραιοτήτων εθνικών και θεσμικών. Χαίρομαι επίσης γιατί στη σημερινή δήλωση, θυμάται ο κύριος Γιάννης Σμαραγδής, παλιός καλός φίλος, έχω ζήσει προηγουμένως προσπάθειες του καλλιτεχνικές, την διαρκή αγωνία του. Για τις προϋποθέσεις παραγωγής, οι οποίες προηγούνται του καλλιτεχνικού προϊόντος και χαίρομαι γιατί θα απολαύσουμε τώρα τον Ιωάννη Καποδίστρια.

Κυρίες και κύριοι. Χαίρομαι. Γιατί βρίσκομαι εδώ σήμερα;

Ως συνομιλητής με τον πρώην Πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή. Ευχαριστώ πολύ  για την ευκαιρία αυτή. Αντιστρέφω και επαυξάνω τα θερμά φιλικά λόγια που είπε για το πρόσωπό μου ο Κώστας Καραμανλής προηγουμένως. Μας συνδέει, θα έλεγα η διάθεση αναστοχασμού. Η σχέση που έχουμε με τη μελέτη της ιστορίας. Και η βεβαίως τώρα πια και η μεταπολιτική στην οποία τον υποδέχτηκαν με χαρά όταν αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Βουλή των Ελλήνων μετά από μακρά θητεία σε αυτή.

Είχαμε άλλωστε ζήσει ο ένας στον άλλον στα έδρανα της Βουλής στην ατμόσφαιρα του ημικυκλίου και νομίζω ότι έχουμε και οι 2 την ικανότητα να αρχίζουμε πρόσωπα και καταστάσεις. Μας συνδέει βεβαίως η μακρά κοινή μας πορεία ως βουλευτών Θεσσαλονίκης. Η συμμετοχή μας στην ίδια γενιά. Είμαστε συνομήλικοι. Της γενιάς της μεταπολίτευσης.

Πρόκειται για την αμοιβαία ειλικρινή εκτίμηση μεταξύ ανθρώπων που είχαν την τιμή να ηγηθούν των ιστορικών παρατάξεων.

Ο Κώστας Καραμανλής της Νέας Δημοκρατίας. Και αναδείχθηκε ως πρωθυπουργός της χώρας και εγώ του ΠΑΣΟΚ. Άρα γνωρίζουμε και οι δύο βιωματικά ότι η αντιπαράθεση, η εναλλαγή και εν τέλει συνύπαρξη βρίσκονται στην καρδιά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Αυτό είναι άλλωστε το μεγάλο κεκτημένο της μεταπολίτευσης. Που θεμελίωσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και συνέχισε, ο Ανδρέας Παπανδρέου.

Προσωπικά, επιτρέψτε μου. Να πω ότι είμαι υπερήφανος που συμμετείχα στην τελευταία κυβέρνηση και στις κυβερνήσεις του Κώστα Σημίτη και εξίσου υπερήφανους. Γιατί διετέλεσα αντιπρόεδρος 3 κυβερνήσεων; Που σήκωσαν το βάρος της οικονομικής κρίσης κράτησαν τη χώρα όρθια μέσα στην ευρωζώνη και μέσα στη δημοκρατία. Με κορύφωση την κυβέρνηση Σαμαρά . Τότε που η έξοδος από την κρίση είχε αρχίσει να φαίνεται στην αγορά. Χωρίς να είναι αναγκαίο το τρίτο μνημόνιο, ούτε η δραματική περιπέτεια του πρώτου εξαμήνου του 2015. Είχε επιτευχθεί η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους και είχε συμφωνηθεί η ασφαλής διαδικασία εξόδου χωρίς το βάρος του υπερπλεονάσματος της υπερφορολόγησης.

Η δημοκρατία. Η φιλελεύθερη δημοκρατία ή Δυτική Δημοκρατία; Είναι ένα μειοψηφικό φαινόμενο στο σημερινό ποστ. Μόλις 900 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν υπό συνθήκες δημοκρατίας περίπου το 1/10 του παγκόσμιου πληθυσμού, τα 9 θα ζουν σε αυταρχικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα. Σύμφωνα με τους πίνακες που έδωσε στη δημοσιότητα φέτος, ένα έγκυρο περιοδικό, το V Τεμ στον κόσμο υπάρχουν 88 δημοκρατίες, μόνον 29 φιλελεύθερες. Και 59 προς φιλελεύθερες. Χωρίς δηλαδή να διασφαλίζεται η προστασία του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, άρα και των μειοψηφιών.

Τοποθετούνται συνεπώς σε μια κατώτερη βαθμίδα. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν 91 αυταρχικά καθεστώτα Εντός ενός αυταρχικού πλαισίου με εκλογές μη εγγυημένες ως προς τη γνησιότητά τους. Αυτή είναι η πιο ήπια μορφή, ενώ τα υπόλοιπα χαρακτηρίζονται από ακραία μορφή. Ιστορικά. Η σύγχρονη δημοκρατία είναι αντιπροσωπευτική και φιλελεύθερη, αλλιώς πολύ απλά δεν υπάρχει.

Φιλελεύθερη είναι η δημοκρατία όταν συνυφαίνεται με το κράτος δικαίου, όταν είναι συνταγματική δημοκρατία που σέβεται τον πολυκομματισμό, τη λειτουργία του Κοινοβουλίου, τα δικαιώματα της αντιπολίτευσης, τον πολιτικό πλουραλισμό, τις ελεύθερες περιοδικές εκλογές, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Την αρχή της νομιμότητας, τη διάκριση των εξουσιών και πρωτίστως την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, τις ανεξάρτητες αρχές, την υποχρέωση λογοδοσίας, την διαφάνεια, το κύρος των θεσμών.

Η δημοκρατία είναι ιστορική κατάκτηση των 3 τελευταίων αιώνων, μια κατάκτηση της νεωτερικότητας, ένα επίτευγμα της Δύσης. Που τώρα δοκιμάζεται συνολικά ως ιστορική αξία, κι θεσμική και γεωπολιτική οντότητα.

Ζούμε λοιπόν την κρίση της Δύσης.

Την κρίση των ευρωαμερικανικών  σχέσεων. Και την κρίση της δυτικής δημοκρατίας, καθώς η αμερικανική και η ευρωπαϊκή αντίληψη περί δημοκρατίας φαίνεται να αποκλίνουν σοβαρά. Το έγγραφο για την νέα Εθνική Στρατηγική που έδωσε προχθές στη δημοσιότητα ο Λευκός Οίκος ασκεί σκληρή κριτική στις ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Θεωρεί μειονέκτημα την απουσία ισχυρών κυβερνήσεων. Αντιτίθεται στη λήψη θεσμικών μέτρων κατά των ακροδεξιών κομμάτων υποψηφίων. Συνδέει τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας στην Ευρώπη με τη μεταναστευτική πολιτική και την προετοιμασία της εθνικής πολιτιστικής ταυτότητας, αλλά και με την αντίληψη του για τις σχέσεις με τη Ρωσία και το δόγμα της ευρωπαϊκής ασφάλειας.

Η φιλελεύθερη δημοκρατία ως αξιακή επικράτεια της Δύσης δοκιμάζεται σκληρά και στις 2 πλευρές του Ατλαντικού. Η θεσμική κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένης της Σχέσης Ομοσπονδίας και Πολιτειών και του ρόλου του Ανώτατου Δικαστηρίου, δεν έχει μεγάλη σχέση με αυτό που περιέγραψε ο Τοκβίλ. Η Ευρώπη. Ως Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και κάθε κράτος μέλος χωριστά.

Καλείται τώρα να συμβιβάσει το δημοσιονομικό κόστος των εύλογων κοινωνικών απαιτήσεων με την αύξηση του κόστους για την άμυνα της. Γνωρίζοντας ότι σε αυτήν την δύσκολη ισορροπία κρίνεται σε μεγάλο βαθμό η ανθεκτικότητα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Έχει λοιπόν ζωτική σημασία για τη Δύση, για τη Δημοκρατία να αποκατασταθεί η σχέση εμπιστοσύνης και η συναντίληψη ανάμεσα στις 2 πλευρές του Ατλαντικού που έχει τεράστιο ιστορικό βάθος.

Το φαινόμενο της δημοκρατικής κόπωσης. Η δημοκρατία, ενώ πρέπει να είναι μαχόμενη για να προστατευτεί, μετατρέπεται σε μια δημοκρατία φοβική, σε μια δημοκρατία που φοβάται τους πολίτες της. Τα αποτελέσματα των εκλογών. Κάθε φορά που διεξάγεται μια εκλογική αναμέτρηση στη Δύση. Τρέμουν όλοι για τα αποτελέσματα.

Εάν θα μείνει μια χώρα σταθερή στην πίστη της στη φιλελεύθερη δημοκρατία, εάν θα αμφισβητηθεί η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και το κράτος δικαίου, αν θα αμφισβητηθεί η συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Μια δημοκρατία που φοβάται τις εκλογές είναι μια δημοκρατία που δεν μπορεί να πάρει σημαντικές πρωτοβουλίες. Τα γενετικά προβλήματα της δημοκρατίας, από τα οποία 3 είναι τα κορυφαία.

Πρώτον, η δημοκρατία έχει αντιφατική σχέση με το χρόνο. Κινείται πάντα μεταξύ συγκυρίας και ιστορίας. Βασίζεται στις περιοδικές εκλογές. Αν δεν έχεις περιοδικές εκλογές κάθε 3, 4, 5 χρόνια δεν έχεις δημοκρατία, αλλά όταν έχεις περιοδικές εκλογές, τα πάντα κρίνονται μέσα στον εκλογικό ορίζοντα στο λεγόμενο εκλογικό κύκλο. Η προσέγγιση είναι συγκυριακή γιατί θέλεις να κερδίσεις τις εκλογές; Θέλεις να σε γράψει η ιστορία; Αλλά πρώτος στόχος είναι η νίκη στις επόμενες εκλογές. Φανταστείτε δε ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση είμαστε συνεχώς σε προεκλογική περίοδο. Πάντα υπάρχει κάτι εκκρεμές σε κάποια χώρα, σε κάποιο ομόσπονδο κράτος επίκεινται εκλογές.

Υπάρχει μια εκκρεμότητα που μπορεί να επηρεάσει την Ευρώπη συνολικά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε ομοσπονδιακό και πολιτειακό επίπεδο. Δεύτερον, η δημοκρατία βασίζεται στην πλειοψηφική αρχή. Για να πείσει την πλειοψηφία ο πολιτικός λόγος είναι το πολύ τυφλά συνθηματικός, απλουστευτικός, δημαγωγικός, λαϊκιστικός. Ο πολύπλοκος υπεύθυνος λόγος ενοχλεί. Υπάρχουν επίσης κρίσιμα ζητήματα για την αντιμετώπιση των οποίων η περιοδική και παροδική πλειοψηφία δεν αρκεί, δεν μπορεί να βρει λύσεις.

Απαιτούνται επιλογές ευρύτερης αποδοχής και μακροχρόνιας απόδοσης. Υπάρχουν επίσης αποφάσεις που συνδέονται με ειδικούς θεσμούς. Όπως η επιλογή της ηγεσίας της δικαιοσύνης των ανεξάρτητων αρχών, η μεταβολή του εκλογικού συστήματος και κυρίως η αναθεώρηση του συντάγματος που πρέπει να λαμβάνονται με αυξημένες πλειοψηφίες. Τρίτον. Η δημοκρατία καλείται να ανεχθεί και να συμπεριλάβει στις διαδικασίες και τους θεσμούς της τους εχθρούς.

Πριν οριακών περιπτώσεων για τις οποίες προβλέπονται δικαστικά μέτρα απαγόρευσης κομμάτων ή αποκλεισμού συνδυασμών. Τώρα σ αυτά τα γενετικά προβλήματα έχουν προστεθεί τα προβλήματα μιας κοινωνίας μετανεωτερικής, μεταβιομηχανικής και πολυδιασπασμένης και μιας τεχνολογικής εξέλιξης που μέσα από το Διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης δίνει την ψευδαίσθηση της άμεσης συμμετοχής.

Υπονομεύει τον ρόλο των αντιπροσωπευτικών θεσμών και τη σημασία της πολιτικής συμμετοχής. Πολλαπλασιάζει τις αθέμιτες πρακτικές για την άσκηση επιρροής στις εκλογικές συμπεριφορές. Χρήσιμη είναι και η σχέση δημοκρατίας και κυριαρχίας. Όταν το κράτος όχι μόνο χάνει πολλούς βαθμούς κυριαρχίας. Αλλά γίνεται και αναποτελεσματικό. Η δημοκρατική διακυβέρνηση του καθίσταται αδιάφορη για μεγάλο μέρος της κοινωνίας.

Επιπλέον, η κλιματική κρίση μεγεθύνει όλα τα προβλήματα ενός κράτους που δεν αρκεί να είναι δημοκρατικό και φιλελεύθερο. Πρέπει να είναι και σοβαρό κράτος πολιτικής προστασίας. Η λειτουργία του αυτή είναι πλέον τμήμα της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας. Έχει σημασία εφάμιλλη της άμυνας. Η δημοκρατία υπονομεύεται όταν καλλιεργείται η αίσθηση ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, αλλά είναι μοιραία ή υποχρεωτική η αναπαραγωγή των ίδιων προσεγγίσεων φυσικά και των ίδιων προσώπων. Επιβάλλεται επίσης μια δημοκρατική παθητικότητα.

Η κοινωνία δηλητηριάζεται σταδιακά από μια διάχυτη αντι θεσμική τοξικότητα από ποικίλες εκδηλώσεις
συμβολικής και υλικής βίας, απέναντι στην οποία οι πολίτες αποκτούν ανοσία. Δεν κυριαρχεί ένας λόγος συναινετικός της συμπεριληπτικός, αλλά ένας λόγος τεχνητά συγκρουσιακός πίσω από τον οποίο κρύβονται οι ανεπάρκειες των κρατούντων, συχνά και της αντιπολίτευσης. Κυρίες και κύριοι. Το θεμελιώδες πρόβλημα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας είναι ότι έχει διαρραγεί το κοινωνικό συμβόλαιο. Πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε ιστορικά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά επί 80 χρόνια. Η ευρωπαϊκή δημοκρατία έφτασε στην κορύφωση των επιτευγμάτων και της θεσμικής ποιότητας της μέσα σε συνθήκες που διασφάλιζαν συνεχή ανάπτυξη και βελτίωση των εισοδημάτων και του επιπέδου ζωής. Αυτό εξελίχθηκε μέσα στο προστατευτικό κέλυφος του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους, που δεν είναι συνεισφορά μόνο της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, αλλά όλων των κομμάτων του ευρωπαϊκού συνταγματικού Τόξου που εναλλάσσονταν στα κυβερνητικά σχήματα.

Η ευρωπαϊκή δημοκρατία οδηγήθηκε στην καταλυτική κρίση του μεσοπολέμου μέσα από το κραχ του 1929 και την πληθωριστική κρίση. Προφανώς δεν συγκρίνεται το τότε και το τώρα. Όμως η ακρίβεια. Ο όγκος των ανισοτήτων. Η πρόκληση του μεγάλου πλούτου που είναι αντιπαραγωγική και συνδέεται με τη χρηματοοικονομική σφαίρα, η οποία εύκολα γίνεται φούσκα. Τροφοδοτεί  συμπεριφορές και θέτει υπό αμφισβήτηση την αντιπροσωπευτικότητα και την αξιοπιστία των θεσμών. Όχι μόνο των πολιτικών θεσμών, της κυβέρνησης των κομμάτων της Βουλής αλλά και των δικαιοκρατικών θεσμών, της δικαιοσύνης, των ανεξάρτητων αρχών. Η κρίση του ευρωπαϊκού κοινωνικού συμβολαίου μετατρέπεται από κρίση κοινωνική, οικονομική και πολιτική σε κρίση αξιακή και ταυτοτική.

Το δημοκρατικό πρόβλημα καθίσταται πρόβλημα κοινωνικής και εθνικής συνοχής της σημερινής. Κυρίες και κύριοι. Η Ελλάδα μέσα σε αυτά τα συμφραζόμενα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας έχει τα δικά της ιδιαίτερα προβλήματα που εκκινούν από τον τρόπο με τον οποίο διακηρύχθηκε το τέλος της οικονομικής κρίσης και η επιστροφή στην περιβόητη κανονικότητα. Αυτή μπορεί να επιτευχθεί πραγματικά μόνο αν συναφθεί ένα νέο κοινωνικό σύμφωνο που θα λειτουργεί ως οικονομικό και αξιακό υπόβαθρο μιας σοβαρής σύγχρονης δημοκρατίας που σέβεται τόσο τους θεσμούς της όσο και τους πολίτες της. Αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο μπορεί να συναφθεί μόνο εάν προβλέπει την άρση των ασυμμετριών που κυριαρχούν. 

«Η χώρα δεν μπορεί να πορευτεί προς το μέλλον με βαθιές κοινωνικές ασυμμετρίες που καταγράφονται από τη Eurostat σύμφωνα με την οποία το 67% των Ελλήνων απαντά ότι ζει σε συνθήκες υποκειμενικής φτώχειας»..

Αλλά και την ανάγκη για συνεργασίες που μπορεί να καταστούν αναπόφευκτες. Η διαφορά μεταξύ συναίνεσης και συνεργασίας είναι μεγάλη. Αλλά ακόμη πιο μεγάλη είναι η διαφορά από την μονοκομματική εκδοχή της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που φαίνεται να έχει εξαντλήσει τα όριά της, ιδίως υπό τη μορφή μιας αυτοδύναμης μονοκομματικής κυβερνητικής πλειοψηφίας που έχει μετατραπεί σε μονοπρόσωπη εξουσία χωρίς θεσμούς αντιρρόπησης.

Και ουσιαστικές, σύγχρονες εγγυήσεις διαφάνειας. Δεν νοείται να κυριαρχεί στις έρευνες της κοινής γνώμης η αίσθηση της διαφθοράς και η κραυγαλέα έλλειψη εμπιστοσύνης προς όλους τους θεσμούς. Συμπεριλαμβανομένης, δυστυχώς και της δικαιοσύνης. Η χώρα δεν μπορεί να πορευτεί προς το μέλλον με την κοινωνία να προσλαμβάνει μια ασύμμετρη εικόνα της δικαιοσύνης.

Αναμφίβολα η συντριπτική πλειονότητα των δικαστικών λειτουργών υπηρετεί την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Όλες όμως οι εμβληματικές υποθέσεις εξελίσσονται εκ των πραγμάτων με τρόπο που καλλιεργεί την κοινωνική πεποίθηση, ότι κυριαρχεί η αδιαφάνεια και η συγκάλυψη. Ο πολίτης παρακολουθεί τις ημέρες αυτές να διεξάγεται στο ακροατήριο του Πλημμελειοδικείου η δίκη για την υπόθεση των υποκλοπών, στην οποία γίνονται εντυπωσιακές αποκαλύψεις που δεν μπορούν να εκκαθαριστούν από το συγκεκριμένο δικαστήριο. Σπίτι διπλανή αίθουσα του προοιμίου του διεξάγεται σε δεύτερο βαθμό. Η δίκη των γνωστών ως Κουκουλοφόρων μαρτύρων της σκευωρίας Νοβάρτις. Κάτι ξέρει ο αντώνης και εγώ με 6 χρόνια κάτι τέτοιους;

Ενώ η αρχή κατά του ξεπλύματος έχει λάβει μέτρα εναντίον τους και ελέγχει ποσά πολλών εκατομμυρίων. Στη Βουλή η λειτουργία της εξεταστικής επιτροπής για τον οπεκεπε, στη συγκρότηση της οποίας φτάσαμε όπως φτάσαμε, προσφέρει καθημερινό υλικό και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και αποκαλύπτει το μέγεθος του σκανδάλου, χωρίς η κοινή γνώμη να βλέπει με ποιο τρόπο, σε ποιους και πότε θα αποδοθούν οι ευθύνες. Το δε μεγάλο ζήτημα είναι η συνολική υστέρηση του πρωτογενούς τομέα που οδηγεί σε απόγνωση τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους.

Τον Μάρτιο, πλην απροόπτου αναμένεται η έναρξη της δίκης για τα Τέμπη. Και με τη δίκη αυτή σε εξέλιξη θα εισέλθει η χώρα στην τελευταία φάση της βουλευτικής περιόδου, πλησιάζοντας προς τις εκλογές. Κυρίες και κύριοι. Δημοκρατία σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο από δημοκρατική διακυβέρνηση. Η δημοκρατία μαζί με το κράτος δικαίου είναι ολόκληρος πολιτικός και θεσμικός πολιτισμός. Ένας τρόπος είναι η μορφής και συμπεριφοράς ή είσαι ένα πολύτιμο ιστορικό κεκτημένο; Η δημοκρατία είναι όμως πρωτίστως ένα σύστημα διακυβέρνησης. Κρίση της δημοκρατίας υπάρχει όταν η χώρα έχει καταστεί ουσιαστικά μη διακυβέρνηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει κυβέρνηση που διαθέτει κοινοβουλευτική πλειοψηφία και ασκεί τις συνταγματικές της αρμοδιότητες ή ότι δεν μπορεί να αποκτήσει και μετά τις επόμενες εκλογές κυβέρνηση.

Σημαίνει κάτι πολύ πιο βαθύ και ουσιαστικό. Που αφορά το πολιτικό σύστημα αλλά και την κοινωνία των πολιτών και όλες τις δημιουργικές δυνάμεις του τόπου. Σημαίνει ότι υπάρχει ανάγκη για υπερβάσεις. Ρήξεις αλλά και σήμαινες που αν το αντιμετωπίσουμε παθογένειες και αδυναμίες οι οποίες καθηλώνουν τη χώρα στις τελευταίες θέσεις των ευρωπαϊκών κατατάξεων. Πρώτη και θεμελιώδης προϋπόθεση είναι η αναστήλωση των δημοκρατικών και δικαιοκρατικών θεσμών. Αλλιώς φοβούμαι ότι αδικούμε την ίδια την εθνική μας προοπτική μέσα σε ένα αβέβαιο και ρευστό παγκόσμιο και περιφερειακό σκηνικό.

Τίποτα δεν είναι πιο κρίσιμο, πιο προοδευτικό και πιο σημαντικό από τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η ποιότητα και η ουσιαστική λειτουργία της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο σεβασμός και η αξιόπιστη λειτουργία των θεσμών είναι το θεμέλιο ολόκληρης της εθνικής στρατηγικής. Αυτή είναι η πρώτη προϋπόθεση της ανάπτυξης.

Της ανταγωνιστικότητας, της μείωσης των ανισοτήτων, της κοινωνικής συμπερίληψης και συνοχής της εθνικής ισχύος, της ικανότητας να απαντήσουμε στις καταιγιστικές προκλήσεις του παρόντος που βρίσκεται ήδη βαθιά μέσα στο μέλλον, αλλά ανακόπτεται από το παρελθόν σου.