Ολοκληρώνοντας αυτή την περιοδολόγηση στην ταραγμένη, όσο και αιματηρή δεκαετία του ‘40, κρίνουμε αναγκαίο να αναφερθούμε σε αυτό καθαυτό το δικτατορικό φαινόμενο, της περιόδου 1936-40, τη δικτατορία Μεταξά.
Όχι για να γράψουμε την ιστορία εκείνης της περιόδου. Αυτό είναι δουλειά των ιστορικών, αν και η ιστοριογραφία για τη συγκεκριμένη περίοδο υστερεί έναντι του πλούτου καταγραφών, για τα πριν και τα μετά. Αλλά για να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα, για τη γενικότερη συλλογική και εθνική μας αυτογνωσία.
Η δικτατορία Μεταξά μπορεί να ανακαλεί στη μνήμη, με αυτόματο σχεδόν τρόπο, την πιο πρόσφατη δικτατορική περίοδο των Παπαδόπουλου-Ιωαννίδη. Όμως οι ομοιότητες σχεδόν εξαντλούνται στον άγρια καταπιεστικό και κατασταλτικό μηχανισμό που έστησαν και οι δύο, την κατάπνιξη κάθε αντίθετης φωνής, την απέχθεια προς τον κοινοβουλευτισμό και τους εντολοδόχους της λαϊκής βούλησης. Όπως συμβαίνει με όλα τα δικτατορικά καθεστώτα.
Οι διαφορές όμως είναι πολύ περισσότερες. Η δικτατορία του Μεταξά δεν επιβλήθηκε με τη βία. Δε χρειάστηκαν άρματα μάχης, που δεν υπήρχαν άλλωστε (ιππικό είχαμε ακόμη) ούτε άλλοι στρατιωτικοί σχηματισμοί.
Μόνοι τους οι θεματοφύλακες της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας παρέδωσαν «τα κλειδιά του μαγαζιού». Αρχικά με την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση που σχημάτισε ο μετέπειτα δικτάτορας, έχοντας λάβει σχετική εντολή από τον βασιλιά Γεώργιο, που μόλις είχε επανέλθει στον θρόνο του, μετά την επαναφορά της δυναστείας, με το γνωστό δημοψήφισμα-παρωδία.
Σα να μην έφτανε αυτό, αμέριμνοι και αφελείς, οι «προστάτες» των θεσμών, έκλεισαν τη Βουλή, για τις θερινές διακοπές, από τον Απρίλιο, εξουσιοδοτώντας τον Μεταξά να κυβερνά με διατάγματα, μέχρι νεοτέρας. Μόνο το διάταγμα για την επιβολή της δικτατορίας δε συνυπέγραψαν. Αφησαν να το κάνει μόνος του ο δικτάτορας, στις 4 Αυγούστου 1936, αναστέλλοντας κατ’ αναλογία, τις ίδιες θεμελιώδεις διατάξεις, όπως οι συνταγματάρχες.
Μόνο που αυτός δε χρειαζόταν την επιστράτευση δόλιων μέσων, με την «πλαστογράφηση» της υπογραφής του βασιλιά και παραπομπή στη νόμιμη κυβέρνηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου.
Την κυβερνητική εξουσία κατείχε ήδη, με τη «βούλα» της Βουλής, ενώ ο βασιλιάς «ήταν στο κόλπο». Η ιστορική έρευνα έχει καταδείξει, πέραν κάθε αμφιβολίας, πως ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ δεν «ευλόγησε» απλώς, κατόπιν εορτής ή με το «πιστόλι στον κρόταφο», αλλά υπήρξε ο «αρχιτέκτονας» της εκτροπής.
Σε όλη δε τη διάρκειά της, υπήρξε ένας σχεδόν αυτόνομος, ισχυρός πόλος εξουσίας, τον οποίο ο Μεταξάς, παρά τον υπερσυγκεντρωτισμό και τον εγγενή αυταρχισμό του, ήταν υποχρεωμένος να λαμβάνει υπόψη του ή και να συνδιαμορφώνει κρίσιμες επιλογές, όπως στην εξωτερική πολιτική.
Ο ίδιος ο Μεταξάς, παρά τη στρατιωτική του καριέρα, υπήρξε κοινοβουλευτικός…
