Ο Αύγουστος του 1974 δεν ήταν όμως μόνο μήνας ολοκλήρωσης της σύγχρονης εθνικής καταστροφής.
Ηταν και ο μήνας των κρίσιμων βημάτων προς την επάνοδο της δημοκρατίας, μετά τη σκοτεινή παρένθεση της εφτάχρονης δικτατορίας.
Πέραν των θεσμικών βημάτων, που προωθούνταν από την κυβέρνηση Καραμανλή, είχαμε και τις επιστροφές των πολιτικών εξόριστων, αυτών που η χούντα θεωρούσε «ανθέλληνες». Η Μελίνα Μερκούρη, ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Αλέκος Παναγούλης ήταν μεταξύ αυτών.
Η πιο μεγάλη, η επιστροφή με το ειδικό πολιτικό βάρος ήταν αυτή του Ανδρέα Παπανδρέου. Ηταν η αρχή για το μεγάλο βήμα, με τη δημιουργία του ΠΑΣΟΚ, του απρόβλεπτου παράγοντα, που άλλαξε τη ροή των πραγμάτων, αποτελώντας τη μεγάλη τομή στη μεταπολιτευτική μας δημοκρατία.
Εχουμε με άλλες αφορμές αναφερθεί στο πολύ ενδιαφέρον παρασκήνιο, που προηγήθηκε της επιστροφής του ιστορικού ηγέτη της προοδευτικής παράταξης.
Στην αρχική, αρνητική αντίδρασή του στον σχηματισμό της «κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας» και την, σε σύντομο χρόνο, μεταστροφή του, όταν απέκτησε πλήρη εικόνα, για το βάθος της πολιτικής αλλαγής που είχε επέλθει.
Η τελική απόφαση, υπενθυμίζουμε, ελήφθη στις αρχές Αυγούστου 1974, σε μια σύσκεψη στελεχών του ΠΑΚ, της αντιστασιακής οργάνωσης που είχε δημιουργήσει ο Ανδρέας Παπανδρέου, στη διάρκεια της δικτατορίας, μετά τη φυγή του στο εξωτερικό.
Η εισήγηση του Ανδρέα Παπανδρέου, για επιστροφή στην πατρίδα και ανάπτυξη πολιτικής δράσης στο νέο πλαίσιο.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, επέστρεψε στις 16 Αυγούστου, στη σκιά του «Αττίλα 2», για την οποία έχει γίνει ήδη εκτενής ανάπτυξη σε προηγούμενα κείμενά μας.
Η αποθεωτική υποδοχή, από χιλιάδες λαού, παρ’ ότι ήταν η περίοδος κορύφωσης της θερινής ανάπαυλας, αποτελούσε προάγγελο για όσα θα ακολουθούσαν και θα συγκλόνιζαν τη χώρα. Είχε φτάσει η ώρα του Ανδρέα, η ώρα για τις πρωτοβουλίες εκείνες, που θα δικαίωναν τους αγώνες των προηγούμενων χρόνων.
Οι επόμενες μέρες της επιστροφής, μέσα στον Αύγουστο, ήταν μέρες εντατικών επαφών, διεργασιών και ζυμώσεων, με επίκεντρο το ιστορικό Καστρί.
Φωτογραφία της εποχής απεικονίζει τον Ανδρέα Παπανδρέου να μιλάει, στον κήπο του πατρογονικού σπιτιού, σε μεγάλη συγκέντρωση νέων ανθρώπων. Οι νεότερες γενιές αποτέλεσαν άλλωστε το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, του αξέχαστου ηγέτη.
Η απόφαση για τη δημιουργία νέου φορέα, που θα υπερέβαινε τα πλαίσια του παραδοσιακού Κέντρου, ενσωματώνοντας όλο το ριζοσπαστικό δυναμικό, που είχε εκλυθεί στους αγώνες για δημοκρατία, αλλά και κοινωνική δικαιοσύνη, του προηγούμενου διαστήματος, είχε ληφθεί, ήδη από τα χρόνια του αντιδικτατορικού αγώνα, αν όχι και πιο νωρίς.
Οι αντιδράσεις ακόμη και του έμπιστου Γιάννη Αλευρά, δεν άλλαξαν την ειλημμένη απόφαση.
