Γιατί οι πλούσιοι πληρώνουν λιγότερους φόρους από όλους εμάς – Πώς οι κυβερνήσεις χάνουν δισεκατομμύρια

Οι δισεκατομμυριούχοι του κόσμου συνεχίζουν να αποφεύγουν υψηλούς φόρους, ενώ οι κυβερνήσεις προσπαθούν να βρουν λύσεις
Η συζήτηση γύρω από τη φορολόγηση των πλουσίων επιστρέφει στο προσκήνιο, καθώς η ανισότητα πλούτου φτάνει ιστορικά επίπεδα. Το 1987, η λίστα με τους δισεκατομμυριούχους γνωστού περιοδικού περιλάμβανε μόλις 140 ονόματα. Σήμερα, το 2025, καταγράφονται πάνω από 3.000 δισεκατομμυριούχοι με συνολική περιουσία 16 τρισ. δολάρια. Για σύγκριση, η περιουσία του Έλον Μασκ, που θεωρείται ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο τον Απρίλιο του 2025, εκτιμάται στα 342 δισ. δολάρια – περισσότερο από όλη τη λίστα του 1987.

Σύμφωνα με τον Gabriel Zucman, καθηγητή Οικονομικών στο Παρίσι και το Berkeley, η μέση ετήσια αύξηση του πλούτου για το 0,0001% των πλουσιότερων ανθρώπων ήταν 7,1% από το 1987 έως το 2024, σε σύγκριση με 3,2% για τον μέσο ενήλικα. «Θα πρέπει να ασχοληθούμε με τους υπερ-πλούσιους», λέει ο Zucman, προσθέτοντας ότι αυτοί πληρώνουν τους λιγότερους φόρους.

Ωστόσο, η φορολόγηση του πλούτου είναι πιο σύνθετη από όσο φαίνεται. Οι φόροι εισοδήματος, κοινωνικής ασφάλισης και οι φόροι κατανάλωσης συγκεντρώνουν έσοδα, αλλά δεν αγγίζουν τον κεφαλαιακό πλούτο των δισεκατομμυριούχων, ο οποίος συχνά περιλαμβάνει ακίνητα, επενδύσεις και μετοχές σε επιχειρήσεις. Ακόμη και οι υψηλότεροι φόροι σε λίγους εξαιρετικά πλούσιους συχνά οδηγούν σε συμπεριφορές που περιορίζουν ή ακυρώνουν τα αναμενόμενα έσοδα.

Η ιστορία των φόρων πλούτου στην Ευρώπη είναι αποκαλυπτική: τη δεκαετία του 1980 περίπου οι μισές χώρες του ΟΟΣΑ φορολογούσαν την καθαρή περιουσία των πλουσίων. Σήμερα, μόνο η Ισπανία, η Νορβηγία και η Ελβετία διατηρούν αυτούς τους φόρους – και συγκεντρώνουν μικρά ποσά. Οι πλούσιοι είναι πλέον εξαιρετικά κινητικοί και δεμένοι περισσότερο με την περιουσία τους παρά με τη χώρα τους, γεγονός που τους επιτρέπει να μετακινούνται εύκολα σε χώρες με πιο φιλικό φορολογικό καθεστώς.

Κάποια κράτη προσπαθούν να προσελκύσουν πλούσιους με χαμηλούς ή σταθερούς φόρους. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Ιταλία βλέπουν εισροή πλουσίων, ενώ οι ΗΠΑ εισήγαγαν πρόγραμμα «χρυσής βίζας» 5 εκατ. δολαρίων για ξένους επενδυτές. Η Ελβετία, από την πλευρά της, εφαρμόζει ένα forfait σύστημα φόρου για ξένους πλούσιους, συνδυάζοντας ασφάλεια, ιδιωτικότητα και προνομιακό φορολογικό καθεστώς.

Η πρόταση του Gabriel Zucman για έναν παγκόσμιο φόρο 2% σε όσους έχουν περιουσία άνω του 1 δισ. δολαρίων περιλαμβάνει ακίνητα, μετοχές και μεγάλες συμμετοχές σε επιχειρήσεις. Αν και η ιδέα συζητήθηκε στο G20, δεν έλαβε πλήρη υποστήριξη. Ωστόσο, η διαφάνεια στις φορολογικές δηλώσεις και η ανταλλαγή πληροφοριών καθιστούν πλέον πιο δύσκολη την απόκρυψη πλούτου.

Όπως τονίζει η Norma Cohen, πρώην δημοσιογράφος του FT, οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν πλέον ένα πολιτικό και ηθικό δίλημμα: «Πώς είναι δίκαιο να θυσιάζονται τα κοινωνικά δίκτυα για τους ηλικιωμένους ή τους αναπήρους ενώ τεράστιες αφορολόγητες περιουσίες παραμένουν ανέγγιχτες;».

Στο τέλος, η φορολόγηση των πλουσίων παραμένει ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα για τις δημοκρατίες του 21ου αιώνα. Η ανισότητα πλούτου φτάνει σε ιστορικά επίπεδα, και το πολιτικό και κοινωνικό κόστος της αδράνειας είναι υψηλό. Όπως λέει ο Pascal Saint-Amans, πρώην επικεφαλής του ΟΟΣΑ για θέματα φορολογίας: «Κάποιοι άνθρωποι κατέχουν τον κόσμο και αυτό είναι λάθος. Τροφοδοτεί τον λαϊκισμό και ενισχύει την κατάσταση».

Το ερώτημα που τίθεται είναι ξεκάθαρο: μπορούν οι κυβερνήσεις να βρουν έναν τρόπο να φορολογήσουν δίκαια τους πλουσιότερους χωρίς να τους διώξουν – ή είναι η εποχή των υπερ-πλουσίων που δεν πληρώνουν σχεδόν τίποτα εδώ για να μείνει;