Το πρώτο μπλε της ανθρωπότητας: Ένα αντικείμενο 13.000 ετών «ξαναζωγραφίζει» την προϊστορία της Ευρώπης

Ένα μικρό, ταπεινό αντικείμενο που βρισκόταν ξεχασμένο για δεκαετίες σε μουσείο της Γερμανίας ξαναγράφει —κυριολεκτικά— την παλέτα της προϊστορίας. Ερευνητές του Πανεπιστημίου Aarhus της Δανίας εντόπισαν πάνω σε ένα παλαιολιθικό κάτι σαν λυχνάρι ίχνη μπλε χρωστικής ηλικίας 13.000 ετών. Το εύρημα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Antiquity, θεωρείται το αρχαιότερο δείγμα μπλε στην Ευρώπη και αλλάζει ριζικά όσα γνωρίζαμε για την αισθητική και τη νοητική πολυπλοκότητα των πρώτων ανθρώπων.

Η ανακάλυψη ήρθε σχεδόν τυχαία. Οι επιστήμονες μελετούσαν το αντικείμενο για ίχνη ζωικού λίπους όταν διέκριναν μικροσκοπικά στίγματα μπλε χρωστική, καθώς η πιο γνωστή αρχαία μπλε χρωστική μέχρι σήμερα είναι το λεγόμενο «αιγυπτιακό μπλε», το οποίο συντέθηκε στην Αίγυπτο πριν από περισσότερα από 5.000 χρόνια. Αρχικά θεώρησαν πως ίσως επρόκειτο για κάποιο σύγχρονο ίχνος — πιθανότατα μελάνι ή χρώμα που είχε πέσει πάνω του κατά την αποθήκευση. Όμως αναλύσεις αποκάλυψαν κάτι εντελώς διαφορετικό: η χρωστική ήταν ανθρώπινης προέλευσης και προερχόταν από αζουρίτη, ένα ορυκτό που υπήρχε στην περιοχή.

Πηγή: Antiquity

Η προϊστορία στις αποχρώσεις του μπλε

Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι το μπλε εμφανίζεται μόνο στο εσωτερικό, κοίλο τμήμα του λυχναριού— κάτι που υποδηλώνει πως το αντικείμενο ίσως λειτουργούσε ως παλέτα ή εργαλείο ανάμειξης χρωμάτων. Εάν αυτό ισχύει, τότε το εύρημα αποτελεί την αρχαιότερη ένδειξη συνειδητής παρασκευής μπλε χρώματος στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Μέχρι σήμερα, η παλαιολιθική τέχνη θεωρούνταν κυρίως «μονοχρωματική» — με μαύρους, κόκκινους και κίτρινους τόνους, που συχνά εμφανίζονται στις σπηλαιογραφίες. Όμως, οι αρχαιολόγοι εδώ και καιρό υποψιάζονταν ότι η παλέτα των χρωμάτων ίσως ήταν πιο πλούσια.

«Πιστεύω πως το παρελθόν ήταν πιο πολύχρωμο απ’ ό,τι νομίζαμε — και τώρα έχουμε αποδείξεις γι’ αυτό», δηλώνει η αρχαιολόγος Ελίζαμπεθ Βέλικι από το Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν στη Νορβηγία.

Πηγή: Antiquity

«Σχεδόν η αρχαιότερη μπλε χρωστική στον κόσμο»

Η παρουσία του αζουρίτη, σύμφωνα με τη Γουίσερ, δείχνει ότι οι άνθρωποι της παλαιολιθικής εποχής είχαν βαθιά γνώση των ορυκτών χρωστικών και μπορούσαν να δημιουργούν μια πολύ ευρύτερη χρωματική παλέτα απ’ όσο πιστεύαμε — πιθανόν χρησιμοποιώντας τα χρώματα με επιλεγμένο και συμβολικό τρόπο.

Η επικεφαλής της έρευνας, Ίζι Γουίσερ, υποστηρίζει ότι η παρουσία του αζουρίτη αποδεικνύει βαθιά γνώση των φυσικών ορυκτών και πιθανή συμβολική χρήση των χρωμάτων. Το μπλε, ίσως, δεν προοριζόταν για σπηλαιογραφίες, αλλά για «αρχαιολογικά αόρατες δραστηριότητες» — όπως η βαφή υφασμάτων, η διακόσμηση του σώματος ή τελετουργικές πρακτικές.

Η νέα χρωστική είναι «σχεδόν η αρχαιότερη μπλε χρωστική στον κόσμο», δηλώνει στην IFLScience. Η μόνη παλαιότερη γνωστή προέρχεται από ειδώλια που βρέθηκαν στη Σιβηρία και χρονολογούνται μεταξύ 19.000 και 23.000 ετών.

Χάρτης της τοπικής περιοχής γύρω από το Mühlheim-Dietesheim, που δείχνει γνωστές κοντινές τοποθεσίες αζουρίτη στο σύστημα της κοιλάδας των ποταμών Ρήνου-Μάιν, καθώς και σύγχρονες θέσεις εξόρυξης ώχρας και πυριτόλιθου της Ύστερης Παλαιολιθικής περιόδου στην κεντρική Ευρώπη (σχήμα από τους συγγραφείς), Πηγή: Antiquity.

Παρόμοια ίχνη μπλε έχουν εντοπιστεί και σε λίθινες επιφάνειες 32.000–34.000 ετών στη σημερινή  Γεωργία, χωρίς όμως να έχει αποδειχθεί η χρήση τους ως βαφή. Παρ’ όλα αυτά, όπως σημειώνει η αρχαιολόγος Κάρεν Χάρντι από το Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, τέτοια ευρήματα αποτελούν μαρτυρίες ενός χαμένου υλικού πολιτισμού: ενός κόσμου όπου η δημιουργικότητα και η καλλιτεχνική ευαισθησία υπήρχαν πολύ πριν από τη γέννηση της Ιστορίας.

«Και τα δύο αυτά ευρήματα είναι μαρτυρίες ενός υλικού πολιτισμού που δεν έχει διασωθεί», λέει. «Ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένοι άνθρωποι, που δημιουργούσαν πράγματα εκπληκτικά — πέρα από τις ανάγκες της επιβίωσης».

ΠΗΓΗ: *Με πληροφορίες από: Smithsonian Magazine, Κεντρική Φωτογραφία: unsplash.com @8machine _in.gr