95% πρόοδο στη συμφωνία ανακοίνωσαν Τραμπ και Ζελένσκι: Τι σημαίνει αυτό πρακτικά

Η συνέντευξη Τύπου στο Mar-a-Lago δεν συνιστούσε στιγμή συμφιλίωσης, ούτε επανάληψη της έντασης του περασμένου Φεβρουαρίου. Η ίδια η φιλοξενία, ωστόσο, δεν αρκεί για να τερματίσει έναν πόλεμο της κλίμακας και της διάρκειας εκείνου που μαίνεται για σχεδόν τέσσερα χρόνια στην Ουκρανία.

Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν εμφανίστηκε ως πρόεδρος που αναζητά ισορροπία, αλλά ως διαπραγματευτής που ελέγχει τον χρόνο, τη σειρά και τη δημόσια γλώσσα της «ειρήνης». Η επιλογή χώρου, ύφους και χρονισμού δεν στόχευε στη σύγκλιση ή στο «γεφύρωμα» Μόσχας – Κιέβου, αλλά στον επανακαθορισμό και στον έλεγχο του αφηγήματος.

Το «95% έτοιμο» που παρουσίασαν ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι και ο Αμερικανός πρόεδρος λειτουργεί ως διπλή παγίδα. Προς τα έξω αποτυπώνει πρόοδο, προς τα μέσα μετατρέπει τα πραγματικά αδιέξοδα σε «εκκρεμότητες». Οι εκκρεμότητες αυτές δεν είναι τεχνικές αλλά υπαρξιακές. Στο εδαφικό, καμία ειρήνη δεν έχει οικοδομηθεί πάνω σε σιωπηλή απώλεια γης. Το Ντονμπάς δεν είναι παράγραφος, αλλά σύνορο, μνήμη και προηγούμενο. Η αντιμετώπισή του ως ζήτημα χαρτογράφησης παραβλέπει ότι πρόκειται πρωτίστως για ζήτημα νομιμοποίησης. Οποιαδήποτε φόρμουλα «παγώματος» χωρίς ρητή και ελεύθερη αποδοχή από τον ουκρανικό λαό παράγει εύθραυστη ειρήνη με ημερομηνία λήξης.

Η πρόταση αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης στο Ντονμπάς, όσο τεχνοκρατικά λογική κι αν ακούγεται, αφήνει αναπάντητο το κρίσιμο ερώτημα: ποιος εγγυάται ότι το προσωρινό δεν θα καταστεί μόνιμο. Η ευρωπαϊκή ιστορία είναι γεμάτη «προσωρινές γραμμές» που έγιναν σύνορα μέσω κόπωσης και διεθνούς αδιαφορίας. Για το Κίεβο, το εδαφικό συνιστά κόκκινη γραμμή πολιτικής επιβίωσης· για τη Μόσχα, το μοναδικό απτό κέρδος προς εσωτερική κατανάλωση. Οι δύο αυτές πραγματικότητες δεν συναντώνται εύκολα στο ίδιο χαρτί.

Στο σημείο όπου η διπλωματία συναντά τον φυσικό κίνδυνο, ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια λειτουργεί ως απόλυτο τεστ σοβαρότητας. Όχι επειδή είναι ενεργειακός κόμβος, αλλά επειδή αποκαλύπτει τα όρια της «δημιουργικής ασάφειας». Σε έναν πυρηνικό σταθμό δεν υπάρχουν γκρίζες ζώνες: υπάρχει έλεγχος ή χάος. Προτάσεις περί κοινής λειτουργίας ή διεθνούς επιτήρησης σκοντάφτουν στο θεμελιώδες γεγονός ότι ο σταθμός βρίσκεται σε κατεχόμενο έδαφος. Κάθε σχήμα που δεν ξεκαθαρίζει κυριαρχία, ασφάλεια, αλυσίδα ευθύνης και μηχανισμό επιβολής είναι επικίνδυνο. Η Ζαπορίζια δεν μπορεί να αποτελέσει «αντάλλαγμα» ειρήνης· αποτελεί δοκιμασία αξιοπιστίας. Χωρίς καθαρή, δεσμευτική και επιβλέψιμη λύση, καμία άλλη πρόβλεψη δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής.

Το αμερικανικό αφήγημα ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν «θέλει να συνεργαστεί» για τον πυρηνικό σταθμό συνιστά σημαντική μετατόπιση για να γίνει πιστευτή από τη Δύση, η οποία έχει βιώσει με τον πιο αιματηρό τρόπο ότι το Κρεμλίνο δεν θα σταματήσει, ακόμη κι αν αιμορραγεί, πριν ολοκληρώσει όσα έχει δεσμευθεί να πράξει από τον Φεβρουάριο του 2022.

Η αναφορά σε δημοψήφισμα δεν αποτελεί ρητορική υπεκφυγή του Ζελένσκι αλλά θεσμική ανάγκη. Το ουκρανικό Σύνταγμα απαγορεύει εκλογικές διαδικασίες εν καιρώ πολέμου, ενώ η αλλαγή του πλαισίου απαιτεί πολιτική συναίνεση, χρόνο και κοινωνική ηρεμία. Ένα δημοψήφισμα υπό διεθνή πίεση ενέχει κινδύνους: οριακή έγκριση γεννά διχασμό, απόρριψη ακυρώνει τη διαδικασία, βιασύνη υπονομεύει τη νομιμοποίηση. Η ειρήνη δεν μπορεί να στηριχθεί αποκλειστικά στη λαϊκή ψήφο χωρίς σκληρές εγγυήσεις ασφάλειας, διαφορετικά το δημοψήφισμα μετατρέπεται σε εργαλείο μετακύλισης ευθύνης.

Σημαντικό εμπόδιο συνιστά και η παρουσία εκατομμυρίων Ουκρανών προσφύγων. Η συμμετοχή τους προϋποθέτει χρόνο, καθώς και ρυθμίσεις από το ίδιο το ουκρανικό κράτος, ώστε να μην αντιμετωπίσουν ποινικές ή άλλες συνέπειες που θα τους ωθούσαν είτε σε καθεστώς κράτησης είτε στα ανατολικά μέτωπα.