Οι Ελληνίδες της Αντίστασης: Θάρρος και θυσία στα χρόνια της Κατοχής

Η συμβολή των Ελληνίδων στον Πόλεμο του 1940 εναντίον των Ιταλών αποτελεί ένα από τα πιο λαμπρά και συγκλονιστικά κεφάλαια της νεότερης ιστορίας μας.

Ο ηρωισμός τους ξεπέρασε κάθε προσδοκία ανταποκρινόμενες στο κάλεσμα για ελευθερία, παρά το γεγονός ότι η Πολιτεία δεν τους είχε ακόμη αναγνωρίσει ίσα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα. Ήδη από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, γυναίκες της υπαίθρου, από κάθε γωνιά της Ελλάδας έγιναν οι «σιωπηλές μαχήτριες» του μετώπου. Κουβαλώντας τρόφιμα, πυρομαχικά, κουβέρτες και ρούχα κάτω από αφόρητες συνθήκες, στήριξαν υλικά και ενίσχυσαν καταλυτικά το ηθικό των στρατιωτών που μάχονταν στο μέτωπο.

Στα χωριά και τις πόλεις σε όλη την επικράτεια, οι γυναίκες έπλεκαν μάλλινα, εργάζονταν σε βιοτεχνίες και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους ως εθελόντριες νοσοκόμες του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.

Πολλές προσέφεραν ακόμη και τα υπάρχοντά τους, όπως χρήματα και κοσμήματα, για τον εθνικό αγώνα. Από την άλλη, οι μορφωμένες Ελληνίδες, με τις επιστολές και εκκλήσεις τους προς τον διεθνή Τύπο, ανέδειξαν τα δεινά της Κατοχής και ζήτησαν τη συμπαράσταση από τον υπόλοιπο κόσμο.

Ο ρόλος των γυναικών στην Εθνική Αντίσταση

Μετά την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα το 1941, οι γυναίκες πρωτοστάτησαν και στην Εθνική Αντίσταση. Έγιναν σύνδεσμοι, αγγελιοφόροι, κατασκόποι και μαχήτριες.

Οργάνωναν δίκτυα πληροφοριών, έκρυβαν αντάρτες, περιέθαλπαν τραυματίες και συμμετείχαν σε αποστολές εξαιρετικά επικίνδυνες. Η συμμετοχή τους ήταν καθοριστική: χωρίς τη μαζική συμβολή τους, η Αντίσταση δεν θα είχε ενισχυθεί. Εκατοντάδες από αυτές εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν ή χάθηκαν στα στρατόπεδα.

Οι γυναικείες μορφές της Αντίστασης

Μέσα από αυτή τη συλλογική προσφορά αναδείχθηκαν σπουδαίες ηρωικές φυσιογνωμίες που σήμερα είναι σύμβολα θάρρους και πατριωτισμού. Με τη δράση και τη θυσία τους άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ιστορία της Ελλάδας.

Λέλα Καραγιάννη (1899 – 1944)

Γεννημένη στη Λίμνη Ευβοίας και μητέρα επτά παιδιών, η Λέλα Καραγιάννη ήταν γνωστή κυρίως ως «Μάνα της Αντίστασης» και οργάνωσε από το 1941 μία από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ομάδες: την «Μπουμπουλίνα». Χρησιμοποιώντας το φαρμακείο του άντρα της και το σπίτι της στην Αθήνα ως κέντρα επιχειρήσεων, δημιούργησε ένα εκτεταμένο δίκτυο για τη διάσωση και φυγάδευση Ελλήνων και Συμμάχων στρατιωτών προς τη Μέση Ανατολή και τη συλλογή πληροφοριών.

Η ομάδα της προκάλεσε σοβαρά πλήγματα στον Άξονα, με ενέργειες που περιλάμβαναν ανατινάξεις αεροδρομίων και αποθηκών καυσίμων.

Συνελήφθη, βασανίστηκε φρικτά χωρίς να προδώσει κανέναν και εκτελέστηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 στο Στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου, ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο.

Ηρώ Κωνσταντοπούλου (1927 – 1944)

Μαθήτρια μόλις 17 ετών και μέλος της νεολαίας της Αντίστασης, της ΕΠΟΝ, η Ηρώ Κωνσταντοπούλου συνελήφθη τον Ιούλιο του 1944 για τη δράση της στη διανομή παράνομων εντύπων.

Συνελήφθη δυο φορές από τα Τάγματα Ασφαλείας ωστόσο η δεύτερη ήταν η μοιραία. Παρά τα βασανιστήρια που υπέστη δεν αποκάλυψε ποτέ τους συντρόφους της. Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 με 17 σφαίρες (όσα και τα χρόνια της) στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, φωνάζοντας «Ζήτω η λευτεριά!».

Η ζωή της έγινε ταινία το 1981 με τίτλο «17 σφαίρες για έναν άγγελο, η αληθινή ιστορία της Ηρώς Κωνσταντοπούλου».

Ηλέκτρα Αποστόλου (1912 – 1944)

Νεαρή αγωνίστρια του ΕΑΜ με καθοδηγητικό ρόλο στην Αντίσταση. Το Μάιο του 1941, συνελήφθη από την Ελληνική χωροφυλακή και παραδόθηκε στους κατακτητές. Το Σεπτέμβριο του 1942, απέδρασε από τα κρατητήρια του Τμήματος Μεταγωγών Αθηνών και εντάχθηκε στις ΕΑΜικές οργανώσεις

Στις 25 Ιουλίου του 1944, στις 7:30 το πρωί, καθώς περπατούσε στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου διασταυρώθηκε με ένα χωροφύλακα που την αναγνώρισε. Έπειτα από σύντομη καταδίωξη, συνελήφθη και Μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο Κρυστάλ στην οδό Ελπίδος 3, στη σημερινή Πλατεία Βικτωρίας το οποίο είχε επιτάξει η Ειδική Ασφάλεια. Υπέστη φρικτά βασανιστήρια αλλά παρέμεινε σιωπηλή. Εκτελέστηκε ενώ το πτώμα της κακοποιήθηκε μετά θάνατον.

Το πτώμα της πετάχτηκε βασανισμένο, στις 26 Ιουλίου 1944, έξω από το ξενοδοχείο Κρυστάλ και μεταφέρθηκε στο νεκροτομείο Αθηνών.

Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε τους εξής στίχους 

«Ηλέκτρα μας.
Η ώρα της λευτεριάς έφτασε, μα συ δε λείπεις.
Είναι τ’ όνομά σου γραμμένο πλάι – πλάι
στ’ όνομα της λευτεριάς
το αίμα σου μέσα στις φλέβες μας
η καρδιά σου, στην καρδιά μας»

Μαρία Δημάδη (1906 – 1944)

Μορφωμένη και πολύγλωσση εισχώρησε ως διερμηνέας στην έδρα της γερμανικής διοίκησης γνωστή και ως «Κομαντατούρ» του Αγρινίου, την πόλη απ’ όπου καταγόταν.

Από αυτή την εξαιρετικά επικίνδυνη θέση, συνέλεγε κρίσιμες πληροφορίες για τον ΕΛΑΣ. Χαρακτηριστικό είναι ότι συνέβαλλε στο σαμποτάζ, στις αρχές Ιουλίου του 1943, όπου ο ΕΛΑΣ έστησε ενέδρα έξω από το χωριό Μυρτιά πάνω από την λίμνη Τριχωνίδα χτυπώντας αυτοκινητοπομπή των Γερμανών. Από την επίθεση σκοτώθηκαν περισσότεροι από 100 Γερμανοί. Παράλληλα, με τις έγκαιρες πληροφορίες που διοχέτευε κατάφερε να σώσει πολλούς από τα εκτελεστικά αποσπάσματα.

Εκτελέστηκε στις 31 Αυγούστου του 1944 από μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας, απέναντι από τις φυλακές της Αγίας Τριάδας στο Αγρίνιο.

Κατίνα Χαντζάρα

Άλλη μια Αγρινιώτισσα, η Κατίνα Χαντζάρα ή Βάγια Ρίγανη ή Ρήγα (σύμφωνα με το agriniopress.gr) οργανώθηκε από την αρχή της Κατοχής στο ΕΑΜ και στην οργάνωση της «Εθνικής Αλληλεγγύης».

Κατά την αποχώρηση των Ιταλών το φθινόπωρο του 1943, η Κατίνα Χαντζάρα κατάφερε με τις ενέργειές της ο οπλισμός και τα άλογα να παραδοθούν στους αντάρτες. Η δράση της γίνεται αντιληπτή και συλλαμβάνεται για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 1943 από τα Τάγματα Ασφαλείας. Την απελευθερώνουν με σκοπό την παρακολούθησή της για τον εντοπισμό επιπλέον συναγωνιστών της. Στα τέλη Μαρτίου του 1944 την συλλαμβάνουν ξανά και την οδηγούν στις φυλακές της Αγίας Τριάδος.

Την Μεγάλη Παρασκευή, 14 Απριλίου του 1944, ήταν ανάμεσα στους 120 που εκτελέστηκαν στην Αγία Τριάδα.

Σοφία Βέμπο (1910 – 1978)

Η «Τραγουδίστρια της Νίκης» με το πραγματικό της όνομα Σοφία Μπέμπου, ήταν η κορυφαία καλλιτεχνική μορφή του Ελληνοϊταλικού Πολέμου του 1940. Η συμβολή της ήταν ηθική και συμβολική, αλλά εξίσου καθοριστική.

Τα τραγούδια που ερμήνευε, όπως το «Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά», λειτούργησαν ως ύμνος και εμψυχωτικό μέσο για τους στρατιώτες στο μέτωπο και τον ελληνικό λαό. Η δράση της θεωρήθηκε τόσο σημαντική που σε μια πράξη αυταπάρνησης, προσέφερε στο Ελληνικό Ναυτικό 2.000 χρυσές λίρες.

Με την είσοδο των Γερμανών, φυγαδεύτηκε μεταμφιεσμένη στη Μέση Ανατολή, όπου συνέχισε να τραγουδά για τα ελληνικά και συμμαχικά στρατεύματα.

Ιουλία Μπίμπα (1910 – 1943)

Μέλος του Ουλαμού Καταστροφών της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ («Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων»), η Ιουλία Μπίμπα ήταν μία από τις ελάχιστες γυναίκες που συμμετείχαν στην προετοιμασία του διάσημου σαμποτάζ της ανατίναξης των γραφείων της φιλοναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ (Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης) στη συμβολή Πατησίων και Γλάδστωνος.

Συνελήφθη μετά την προδοσία του χωροφύλακα Πολύκαρπου Νταλιάνη. Φυλακίστηκε και βασανίστηκε στο Εμπειρίκειο Άσυλο, στην πλατεία Μαβίλη.

Στις 31 Δεκεμβρίου 1942 το Γερμανικό Στρατοδικείο Αθηνών την καταδίκασε τρεις φορές σε θάνατο «διά πελέκεως». Σύμφωνα με τον ιστορικό Κωνσταντίνο Λαγό, μέχρι τότε οι Γερμανοί δεν είχαν εκτελέσει γυναίκα στην Ελλάδα καταδικασμένη σε θάνατο από στρατοδικείο τους. Η Ιουλία Μπίμπα παρέμεινε φυλακισμένη μέχρι να γίνει η μεταγωγή της στο εξωτερικό για την εκτέλεση της ποινής.

Αποκεφαλίστηκε με γκιλοτίνα σε αίθουσα δικαστηρίου της Βιέννης, μαζί με οκτώ ακόμη αντιφασίστες άλλης εθνικότητας.

Ευτυχία Μορίκη (1925 -2008)

Η «Μάνα της Καισαριανής». Η Ευτυχία Μορίκη, μια λιγότερο γνωστή αλλά εξαιρετικά σημαντική μορφή της αντίστασης, ήταν η ψυχή της Καισαριανής. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος ήταν μόλις 15 ετών και έγινε γνωστή λόγω της ακατάπαυστης φροντίδας και προσφοράς της στους αγωνιστές της περιοχής

Ξεκίνησε από την ΕΠΟΝ και στη συνέχεια έγινε ενεργό μέλος του ΕΑΜ και της Εθνικής Αλληλεγγύης. Το σπίτι της λειτουργούσε ως ασφαλές κρησφύγετο, κέντρο πληροφόρησης και νοσοκομείο για τους αντάρτες και τους κυνηγημένους.

Η δράση της υπήρξε ουσιαστική για την επιβίωση και την οργάνωση του κινήματος αντίστασης σε αυτή συνοικία της Αθήνας.

Διαμάντω Κουμπάκη (1926 – 1944)

Ελληνίδα αντιστασιακή, στέλεχος της ΕΠΟΝ και μαχήτρια της ΟΠΛΑ. Δραστηριοποιήθηκε στα Ταμπούρια και στην Αμφιάλη, όπου και είχε τραυματιστεί σε μάχη με τους Γερμανούς και με τα Τάγματα Ασφαλείας.

Στο μπλόκο της Κοκκινιάς, στις 17 Αυγούστου 1944, η Κουμπάκη συνελήφθη έπειτα από κατάδοση. Βασανίστηκε μαζί με άλλα μέλη της ΟΠΛΑ και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στη πλατεία Οσίας Ξένης τον Αύγουστο του 1944.

Λέγεται ότι τα τελευταία της λόγια ήταν «Μια ζωή τη χρωστάμε, ας μην την πάρουν οι προδότες. Υπάρχουν χιλιάδες λεβέντες, θα τους εκδικηθούν».

Παναγιώτα Σταθοπούλου (1926 – 1944)

Η νεαρή μαθήτρια Γυμνασίου από την αρχή της Κατοχής ανέπτυξε αντιστασιακή δράση και έγινε μέλος της ΟΚΝΕ, ενώ το 1943 εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ.

Στη μεγαλειώδη διαδήλωση στις 22 Ιουλίου 1943 στην Αθήνα με αίτημα να μην προσαρτηθεί η Κεντρική Μακεδονία στην Βουλγαρική ζώνη κατοχής, άρπαξε μία μεγάλη ελληνική σημαία από έναν επονίτη ο οποίος μόλις είχε πέσει νεκρός από βολή τανκ. Βρισκόταν στην κορυφή της πορείας στην οδό Πανεπιστημίου, έξω από την Τράπεζα της Ελλάδας, όταν πυροβολήθηκε και εκείνη. Το σώμα της κείτονταν στο έδαφος όταν το τανκ που τη χτύπησε πέρασε πάνω της.

Στην ίδια διαδήλωση σκοτώθηκαν και οι επονίτισες Όλγα Μπακόλα και η Κούλα Λίλη. Σήμερα, έξω από την Τράπεζα της Ελλάδος υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα με το όνομά τους.

Έλλη Αλεξίου (1894 – 1988)

Η Έλλη Αλεξίου έμεινε στην ιστορία ως η «δασκάλα του λαού». Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, σε μία οικογένεια διανοούμενων.

Το 1941 παίρνει ενεργά μέρος στην Εθνική Αντίσταση ως μέλος του ΕΑΜ Λογοτεχνών αναλαμβάνοντας τα σχολικά συσσίτια ως το 1945. Έπειτα φεύγει για σπουδές στη Σορβόννη όμως λόγω αφαίρεσης της ελληνικής ιθαγένειας δεν μπορεί να επιστρέψει στη χώρα. Το 1965 επανακτά την ιθαγένεια και επιστρέφει στην Ελλάδα. Όμως, συλλαμβάνεται, κρατείται στις Φυλακές Αβέρωφ και δικάζεται για «αντεθνική δράση και προπαγάνδα».

Μια πολυσχιδής συμμετοχή στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα

Όπως η Λέλα Καραγιάννη ή η Ιουλία Μπίμπα, γυναίκες από διαφορετικά πολιτικά και κοινωνικά περιβάλλοντα συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα κατά της Κατοχής. Πολλές από αυτές συνδέθηκαν με φιλοσυμμαχικές ή φιλοβασιλικές οργανώσεις, όπως η «Μίδας 614», η «ΥΒΕ – ΠΑΟ», ο «Όμηρος».

Ανέλαβαν καθοριστικούς ρόλους: συγκέντρωναν και μετέφεραν πληροφορίες για τους Συμμάχους, περιέθαλπαν τραυματίες, φυγάδευαν στρατιώτες προς τη Μέση Ανατολή και στήριζαν οικογένειες αξιωματικών που διώκονταν.

Παρότι η δράση τους δεν είχε τη μαζικότητα των εαμικών οργανώσεων, συνέβαλαν ουσιαστικά στο κοινό εθνικό σκοπό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Μαρία Δεσύλλα – Καποδίστρια, μεταγενέστερα πρώτη γυναίκα δήμαρχος της Κέρκυρας, που κατά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα είχε ενταχθεί ως νοσηλεύτρια στον Ερυθρό Σταυρό ενώ προσέφερε συσσίτια σε παιδιά.

Η παρουσία αυτών των γυναικών δείχνει πως η αντίσταση απέναντι στον κατακτητή υπήρξε υπεράνω ιδεολογιών. Η μαζική και πολυσχιδής συμμετοχή τους υπήρξε η ραχοκοκαλιά της Αντίστασης.

Στις 26 Ιουλίου του 1945, τον πρώτο χρόνο της απελευθέρωσης από την Κατοχή και την επέτειο του θανάτου της Ηλέκτρας Αποστόλου, οργανώθηκε στην Αθήνα ένα συλλαλητήριο-μνημόσυνο για τις γυναίκες που σκοτώθηκαν την περίοδο της Κατοχής.

Η προσφορά τους ξεπέρασε κατά πολύ τη στρατιωτική ή ανθρωπιστική διάσταση. Ήταν ηθική, κοινωνική και ιστορική. Με τις θυσίες τους, αποδείχθηκε περίτρανα ότι η ψυχική δύναμη και το θάρρος δεν γνωρίζουν φύλο, αλλά, το κυριότερο, άλλαξε ριζικά την αντίληψη για τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία.

πηγη flash