Το Ελληνικό Χριστουγεννιάτικο Τραπέζι

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ της Μαριαλένας Χαραλαµποπούλου *

Σε όλες τις γωνιές της Ελλάδος, τα έθιµα και οι παραδόσεις έχουν τις ρίζες τους βαθιά πίσω στον χρόνο και αναβιώνουν αυτές τις µέρες σε κάθε περιοχή της Ελλάδος.

Παρ’ όλες τις αλλαγές στις διατροφικές µας συνήθειες και την «εισαγωγή» ξενόφερτων εθίµων, σε πολλές περιοχές της χώρας µας εξακολουθούν να ετοιµάζονται παραδοσιακές χριστουγεννιάτικες συνταγές που µοσχοβολούν την ιστορία κάθε τόπου.

Καλικάντζαροι, γλέντια, παραδοσιακά παιχνίδια, γλυκίσµατα και φαγητά είναι µερικά από τα πιο χαρακτηριστικά παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα έθιµα.

Η «Γουρνοχαρά»

Στο ελληνικό χριστουγεννιάτικο τραπέζι, πρωταγωνιστική θέση είχε το κρέας και ιδιαίτερα το χοιρινό.

Κάθε σπίτι είχε έναν οικόσιτο χοίρο, τον οποίο τάιζε µε ό, τι περίσσευε από το τραπέζι, µε τα υπολείµµατα της τυροκόµησης για όσους είχαν πρόβατα και επίσης µε βελανίδια και κάστανα.

Η εκτροφή του χοίρου εξασφάλιζε στην οικογένεια κρέας και λίπος για ολόκληρη την χρονιά.

Την παραµονή ή την εποµένη µέρα των Χριστουγέννων, οι χωρικοί έσφαζαν τα γουρούνια, τα οποία είχαν εκθρέψει επιµελώς ολόκληρη την χρονιά.

Κανένα µέρος δεν πήγαινε χαµένο, έφτιαχναν λουκάνικα, σύγκλινα, πηχτή και χρησιµοποιούσαν το λίπος (γλίνα).

Η σφαγή του χοίρου γινόταν τελετουργικά, µε την βοήθεια των συγχωριανών και ακολουθούσε µεγάλο γλέντι µε ψητά, τηγανιές, συκωταριές, πνευµόνια και την παρασκευή των διάσηµων τσιγαρίδων (κοµµάτια λίπους και κρέατος), ενώ τα λουκάνικα τα κρεµούσαν για να στεγνώσουν.

Οι ηλικιωµένοι εξέταζαν τα σπλάχνα (σπλήνα, καρδιά) του γουρουνιού για να κάνουν προβλέψεις για την τύχη της οικογένειας και του χωριού για το νέο έτος.

Η «Γουρνοχαρά» ήταν ένα µεγάλο γεγονός κατά την περίοδο των εορτών, που όλοι περίµεναν µε µεγάλη χαρά, αφού εκτός από το κρέας και το λίπος που εξασφάλιζε η οικογένεια για το υπόλοιπο της χρονιάς, εξασφάλιζε και το παιχνίδι για τα παιδιά, αφού το στοµάχι του γουρουνιού γινόταν µπάλα!

Επίσης, από το δέρµα έφτιαχναν τσαρούχια για όλους. Πρόκειται για οικιακή οικονοµία σε όλο της το µεγαλείο αφού δεν πετούσαν τίποτα!

Ακόµη και στις µέρες µας, το έθιµο «ζωντανεύει» από πολιτιστικούς συλλόγους στην Ήπειρο, την Μακεδονία και την Θεσσαλία.

Το Χριστόψωµο

Το Χριστόψωµο, το οποίο το αποκαλούν και «µέλωµα του Χριστού», είναι ένα παραδοσιακό στολισµένο ψωµί που συµβολίζει την ευλογία και την ενότητα και προσφέρεται την ηµέρα των Χριστουγέννων.

Παραδοσιακά, αυτές τις µέρες οι νοικοκυρές, µαζί µε τις υπόλοιπες χριστουγεννιάτικες συνταγές, ετοιµάζουν και το Χριστόψωµο το οποίο ζυµώνουν µε τα εκλεκτότερα υλικά: λεπτοκοσκινισµένο σταρένιο αλεύρι, ροδόνερο, ξηρούς καρπούς, σησάµι και µπαχαρικά.

Στην µέση της επιφάνειάς του σχηµατίζουν µε ζυµάρι το σηµείο του Σταυρού και στις άκρες του τοποθετούν αµύγδαλα, καρύδια και άλλα περίτεχνα σχέδια.

Την ηµέρα των Χριστουγέννων, το σταυρώνουν, το κόβουν (χωρίς µαχαίρι) και το µοιράζουν σε όλους όσοι παρευρίσκονται στο τραπέζι.

Παλαιότερα, ο νοικοκύρης σε κάθε σπίτι έριχνε στο Χριστόψωµο κρασί και λάδι και ευχόταν: «όσο νερό έχει η θάλασσα, τόσο κρασί και λάδι να έχει το σπιτικό µας»!

Παραδοσιακές συνταγές κατά τόπους

Στην Θράκη, ένα γιορτινό φαγητό που έχει συµβολική σηµασία είναι οι σαρµάδες (ποντιακοί λαχανοντολµάδες). Το τύλιγµα των φύλλων του λάχανου συµβολίζει τα σπάργανα του Χριστού.

Επίσης, η Μπάµπω είναι ένα παραδοσιακό, γιορτινό φαγητό, που φτιάχνεται από χοιρινό έντερο γεµιστό µε ψιλοκοµµένα εντόσθια (συκώτι, καρδιά), ρύζι, κρεµµύδι, µπαχαρικά (κανέλα, γαρύφαλλο) και ψήνεται αργά το βράδυ της παραµονής των Χριστουγέννων. Είναι ένα έδεσµα που συµβολίζει την αφθονία και το τέλος της νηστείας, µε ρίζες που µπορεί να παραπέµπουν σε αρχαία έθιµα γονιµότητας.

Στον Έβρο, την παραµονή των Χριστουγέννων, στο τραπέζι υπάρχουν «εννέα φαγητά», άβραστα και νηστίσιµα, τα οποία συµβολίζουν τους εννέα µήνες κυήσεως της Θεοτόκου. Αυτά είναι: το ψωµί, το µέλι, το σκόρδο, το κρεµµύδι, τα φασόλια, οι ελιές, το πεπόνι, το καρπούζι και το σταφύλι.

Το βράδυ των Χριστουγέννων, στην Εύβοια, ψήνουν κοµµατάκια χοιρινού, στην θράκα, πασπαλισµένα µε µπόλικο αλάτι, το λεγόµενο «κοντοσούφλι». Παλαιότερα έφτιαχναν τις «µπάµπες», που ήταν βρασµένο παχύ έντερο και παραγεµισµένο µε συκώτι, σπλήνα, µυρωδικά και µπαχαρικά.

Στο τραπέζι της γιορτής, στην Αρκαδία, µαγειρεύουν χοιρινό µε µήλα και κυδώνια, κρεατόπιτα µε µοσχαρίσιο ή αρνίσιο κρέας και φτιάχνουν παστό και τσιγαρίδες.

Στην Κεφαλονιά ετοιµάζουν την «πουτρίδα», ένα µαγειρευτό χοιρινό µε λαχανικά εποχής, συνήθως λάχανο ή κουνουπίδι ενώ στην Λευκάδα µαγειρεύουν κόκορα ή βοδινό µε µακαρόνια.

Στα Δωδεκάνησα, φτιάχνουν τα παραδοσιακά «γιαπράκια», δηλαδή ντολµαδάκια, όπου το τύλιγµα του λάχανου γύρω από τον κιµά συµβόλιζε το φάσκιωµα του Χριστού.

Έτσι, λίγες µέρες πριν την προετοιµασία του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού, προλαβαίνουµε να επιστρέψουµε στα ελληνικά διατροφικά έθιµα, τα οποία όχι µόνο µας θυµίζουν την παράδοσή µας αλλά συµβάλλουν και στην καλύτερη υγεία καθώς ξεχωρίζουν για την υψηλή διατροφική τους αξία!

Καλά Χριστούγεννα!!!