Οταν τρως κάστανα, ξεχνάς τα βάσανα!

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ της Μαριαλένας Χαραλαμποπούλου *

Στην Αθήνα του 1950, ο καστανάς ήταν ένας από τους πιο καλοπληρωµένους πλανόδιους πωλητές.

Οι περισσότεροι κατάγονταν από την Θεσσαλία, κυρίως από τις περιοχές της Καρδίτσας και των Τρικάλων.

Ο καστανάς ήταν ένα εποχικό επάγγελµα. Η δουλειά του ξεκινούσε στις αρχές του φθινοπώρου και διαρκούσε µέχρι το τέλος του χειµώνα.

Το καταχείµωνο, µέσα στο κρύο και στην παγωνιά, έψηναν τα κάστανά τους στην ύπαιθρο, εξοικονοµώντας ό,τι µπορούσαν για να ενισχύσουν οικονοµικά τα σπίτια τους στο χωριό.

Η εικόνα του καστανά µε την «φουφού» και την µυρωδιά του ψηµένου κάστανου ήταν σήµα κατατεθέν στους χειµωνιάτικους δρόµους των ελληνικών πόλεων.

Είναι ένα από τα παραδοσιακά επαγγέλµατα που δεν τα εξαφάνισε ο χρόνος και η «εξέλιξη» καθώς ακόµα και στις µέρες µας, µπορούµε να συναντήσουµε καστανάδες σε πλατείες και πολυσύχναστους δρόµους.

Τα παλιά χρόνια, οι πλανόδιοι καστανάδες γυρνούσαν στα χωριά και τις γειτονιές µε τα µικρά καροτσάκια τους και έψηναν τα κάστανά τους στην «φουφού».

Η φουφού (φορητό µαγκάλι) ήταν τσίγκινη και στρογγυλή, χωρισµένη συνήθως σε τρία µέρη, στην οποία τοποθετούσαν κατά µέγεθος τα κάστανα. Κάθε µέγεθος είχε και διαφορετική τιµή. Μέχρι να πυρώσει η φωτιά, χαράκωνε µε ένα µαχαίρι τα κάστανα και ύστερα τα έριχνε στην φουφού να ψηθούν.

Τα κάστανα ήταν ακριβά και πληρώνονταν µε το τεµάχιο.

Υπήρχαν λοιπόν καστανάδες τόσο σφιχτοί και τόσο αυστηροί στην µέτρηση, ώστε στην πληρωµή δεν χάριζαν ούτε… ένα κάστανο!

Δεν «έκοβαν» δεκάρα, δεν έκαναν σκόντο, δεν έδιναν τίποτα παραπάνω.

Από εκεί προέκυψε και η φράση, για κάποιον που είναι άτεγκτος και αυστηρός, «αυτός δεν χαρίζει κάστανα».

Υπάρχουν πολλές εκφράσεις για τα κάστανα όπως «βγάζω τα κάστανα από την φωτιά», που την λέµε όταν κάποιος αναλαµβάνει να εκτελέσει µια δύσκολη πράξη από την οποία θα ωφεληθούν οι άλλοι.

Η εικόνα είναι παραστατική: όταν τα κάστανα ψήνονται στην φουφού και ένας τολµηρός τσουρουφλίζεται για να τα βγάλει πιάνοντάς τα µε τα δάχτυλα αλλά επωφελούνται και τα τρώνε και οι άλλοι.

Στην αθλητικογραφία, όταν ένας παίκτης «πάρει πάνω του» την οµάδα και παίξει καθοριστικό ρόλο για την νίκη, ακούµε να λένε συχνά ότι «έβγαλε τα κάστανα από την φωτιά».

Άλλες εκφράσεις είναι «λάδι βρέχει κάστανα χιονίζει», «δεν τρέχει κάστανο» κ.ά.

Η καστανιά

Η καστανιά είναι ένα πανάρχαιο δέντρο όπως αποδεικνύεται από διάφορα ευρήµατα της Εποχής του Χαλκού.

Ο Θεόφραστος αποκαλεί την καστανιά «Διός βάλανον» και τα κάστανα «κασταναϊκά κάρυα».

Οι καστανιές είναι µεγάλα δέντρα και το ύψος τους µπορεί να φτάσει τα 35 µέτρα.

Είναι ένα από τα γραφικότερα δέντρα των ελληνικών δασών που παλαιότερα κάλυπτε στην Ελλάδα περίπου 250.000 στρέµµατα και δεν φοβάται την βαρυχειµωνιά. Τα περισσότερα κατανέµονται στην Θεσσαλία, την Μακεδονία, την Κρήτη, την Πελοπόννησο, την Στερεά Ελλάδα και την Εύβοια.

Το ξύλο της είναι αθάνατο και αγέραστο.

Η καστανιά ήρθε στην Ελλάδα από την Μικρά Ασία κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους και διαδόθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη από τους Ρωµαίους που την καλλιεργούσαν για την ωραία και ανθεκτική ξυλεία της.

Κατά τον Μεσαίωνα, στις ορεινές ευρωπαϊκές χώρες, ήταν η τροφή των φτωχών και γι’ αυτό πολλοί την αποκαλούσαν και «αρτόδεντρο» καθώς από τα κάστανα έφτιαχναν αλεύρι µε το οποίο παρασκεύαζαν σούπες, γαλέτες, τηγανίτες, ζυµαρικά και ψωµί.

Η χρήση του περιορίστηκε όταν άρχισε η καλλιέργεια της πατάτας και του καλαµποκιού.

Ο καρπός της καστανιάς, το κάστανο, βρίσκεται µέσα σε ένα ξυλώδες περίβληµα που έχει αγκάθια εξωτερικά και ανοίγει όταν οι καρποί ωριµάσουν. Ανάλογα µε το είδος, µέσα στο περίβληµα υπάρχουν 2-3 καρποί και σε άλλα είδη µόνο ένας.

Το µέγεθος του κάστανου εξαρτάται από την υγρασία, την ποικιλία και την σύσταση του εδάφους. Τα κάστανα κατατάσσονται στους ξηρούς καρπούς, παρόλο που το βρώσιµο τµήµα τους είναι µαλακό και αµυλούχο.

Η συγκοµιδή του κάστανου γίνεται από τα µέσα Σεπτεµβρίου έως τα τέλη Οκτωβρίου και συνήθως γίνεται από το έδαφος χειρωνακτικά ή µε κατάλληλα µηχανήµατα συλλογής. Στην χώρα µας, η συγκοµιδή γίνεται συνήθως µε τα χέρια.

Όταν ο µικρός καρπός µε το περίεργο αγκαθωτό κάλυµµά του που θυµίζει πράσινο αχινό, ωριµάζει, τότε αλλάζει χρώµα και «ειδοποιεί» για την ωρίµανσή του.

Παλαιότερα, η συγκοµιδή συνοδευόταν από ενθουσιασµό, παρόµοιο µε εκείνον της εποχής του τρύγου στις σταφυλοπαραγωγικές περιοχές και στα σπίτια έστηναν τα ανάλογα γλέντια.

Πολλές φορές δοκίµαζαν και το κρασί της καινούριας σοδειάς µαζί µε τα κάστανα και έλεγαν «το κάστανο θέλει κρασί και το καρύδι µέλι»!

* Γεωπόνος,
Τεχνολόγος τροφίµων, Γ.Π.Α