Tης Όλγας Νάσση *
Η έλλειψη οικονομικά προσιτής στέγασης αποτελεί μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για όλη την Ευρώπη. Πόσο μάλλον για την Ελλάδα, που διαχρονικά δεν είχε πολιτικές δημόσιας στέγασης και σήμερα έχει μια κυβέρνηση που έχει επιλέξει μια αποκλειστικά αγοραία προσέγγιση και σε αυτό το τομέα.
Χρειαζόμαστε επειγόντως ένα αφήγημα, σύνδεση με τις ζωντανές ομάδες «αντίστασης» της κοινωνίας και δημόσιες πολιτικές: σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε κρατικό και τοπικό επίπεδο που να σέβονται τις κατά τόπους ιδιαιτερότητες. Η προσέγγιση αυτή είναι σημαντική για τη στέγαση ως μέρος μιας συνολικής στρατηγικής για την ανοικοδόμηση του κράτους πρόνοιας.
Το αφήγημα. Πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε καλά την έννοια της λέξης Κατοικία. Με την ανθρωπολογική έννοια, το σπίτι δεν είναι μόνο τα δοκάρια και τα τούβλα, αλλά είναι, πάνω απ’ όλα, ο τόπος που αντανακλά και δίνει νόημα στη ζωή των ανθρώπων. Ο W. Benjamin έλεγε: «Η κατοικία είναι η μήτρα, το κουκούλι όπου τα ανθρώπινα όντα παίρνουν μορφή». Είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ο οποίος γεννιέται, ζει και μπορεί να αρρωστήσει (όπως συμβαίνει τώρα), είναι ο χώρος όπου μπορεί κανείς να επενδύσει τις επιθυμίες, τα όνειρα ή τις αναμνήσεις του, αναγνωρίζοντας έτσι τον εαυτό του.
Ο Πρίμο Λέβι, εκτοπισμένος στο Άουσβιτς, μάρτυρας της πιο ανείπωτης απο-ανθρωποποίησης στην πρόσφατη ιστορία, στην αρχή του βιβλίου του «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» απευθύνεται στον αναγνώστη: «Εσείς που ζείτε ασφαλείς. Στα ζεστά σας σπίτια, σκεφτείτε αν αυτό είναι ένας άνθρωπος». Η κατεδάφιση ενός ανθρώπου -αυτό μας λέει ο Λέβι- ξεκινά από τη στέρηση μικρών καθημερινών συνηθειών που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι μας όπως τα μέρη του σώματος.
Επομένως, όταν μιλάμε για την κατοικία, μιλάμε για τις μορφές με τις οποίες οι άνδρες και οι γυναίκες διαμορφώνουν την ενδόμυχη ανθρωπιά τους. Και ό,τι ισχύει για τα σπίτια ισχύει και για τις γειτονιές που απειλούνται σήμερα από το φαινόμενο του εξευγενισμού (gentrification). Το τονίζω γιατί όποιος ή όποια -όπως εγώ- έχει βρεθεί στο λαϊκό κίνημα για τη στέγαση γνωρίζει ότι το πρώτο πράγμα που πρέπει να αντιμετωπίσεις είναι αυτό το αίσθημα «ντροπής», «εξάντλησης», που νιώθει ένα άτομο ή μια οικογένεια που δέχεται έξωση.
Τα κινήματα. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι όχι μόνο υπάρχουν ζωντανές εστίες αντίστασης, αλλά ότι έχουμε και επιμέρους νίκες από τις δράσεις τους. Σε αυτές πρέπει να χτίσουμε. Για παράδειγμα, το IAI (Διεθνής Συμμαχία Κατοίκων), με την καμπάνια μηδενικές εξώσεις, κατάφερε σε πολλές χώρες την αναστολή των πλειστηριασμών και εξώσεων κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Συγχρόνως έχουμε σημαντικές καμπάνιες σε εξέλιξη: στην Ολλανδία και την Ιταλία έχουμε το κίνημα των φοιτητών, το λεγόμενο κίνημα των σκηνών, που διεκδικεί στέγαση για να έχει νόημα το δικαίωμα στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Στη Γαλλία, η μάχη κατά της κατεδάφισης των λαϊκών κατοικιών. Έχουν κατατεθεί με επιτυχία προσφυγές στην Επιτροπή Δικαιωμάτων του ΟΗΕ να παρέμβει στις εθνικές αρχές (Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Πορτογαλία) για το σεβασμό του Διεθνούς Συμφώνου, ζητώντας προσωρινά μέτρα από τα κράτη: την αναστολή της έξωσης ή/και την παραχώρηση κατάλληλων εναλλακτικών κατοικιών για όλα τα άτομα ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς τους (ενοικιαστής, ιδιοκτήτης, καταληψίας, πολίτης, μετανάστης, πρόσφυγας κ.λπ.).
Από την άλλη, έχουμε πολύ δρόμο ακόμα. Σήμερα θεωρούμε φυσιολογικό να χάνουμε τα σπίτια μας και δεν διαμαρτυρόμαστε αρκετά. Οι νέοι και οι νέες δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν αυτή τη συνείδηση και σήμερα αποπροσανατολίζονται από φαινόμενα όπως η παρακμή, σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και το θάνατο, των αστικών κέντρων. Η πρόσφατη κινητοποίηση των κατοίκων στο Μεταξουργείο με τη συμβολική κηδεία της γειτονιάς τους είναι μια πολύ καλή αρχή.
Πολιτικές. Τα κινήματα στηρίζουν τη στέγαση ως δικαίωμα, ένα δικαίωμα που καταγράφεται σε Διεθνείς συνθήκες, και σε Ευρωπαϊκές, όπως και σε πολλά Συντάγματα. Ένα τέτοιο δικαίωμα πρέπει να στηριχθεί μια και η Ευρώπη δημιουργήθηκε πάνω στο πεδίο των δικαιωμάτων. Η ΕΕ πρέπει να αποκτήσει αρμοδιότητα στο χώρο της στέγασης, να διαθέτει κονδύλια από ένα ενισχυμένο προϋπολογισμό στο επίπεδο της ΕΕ και να μετριαστούν οι περιορισμοί που τίθενται στις δημόσιες πολιτικές που προκύπτουν από την εφαρμογή της αρχής του ελεύθερου ανταγωνισμού και των κρατικών ενισχύσεων.
Η στέγαση είναι μια στρατηγική μάχη για την Ευρώπη. Είναι κομβικό σημείο για τη διάσωση του ελάχιστου κράτους πρόνοιας που έχει απομείνει στην Ευρώπη. Επίσης, δεν είναι σοβαρό να μιλάμε για πράσινη μετάβαση αν δεν ξεκινήσουμε από τις κατοικίες που ευθύνονται για το 40% της κατανάλωσης ενέργειας και το 37% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Και το κεντρικό ζήτημα της εποχής μας είναι ποιος πληρώνει για αυτή τη μετάβαση.
Οι ιδιώτες κυριαρχούν πλέον στα κέντρα των πόλεων και στις γειτονιές. Η αστική ανασυγκρότηση δεν θα είναι αστική αν δεν είναι ανθρώπινη, αν δεν στηρίζεται στη διαβούλευση με τους κατοίκους. Αυτό απαιτεί δημόσια παρέμβαση για τη ρύθμιση της αγοράς, συμπεριλαμβανομένης της τουριστικής (AirBnb) και ψηφιακής. Οι real-estate πλατφόρμες είναι μια εντελώς ανεξέλεγκτη δύναμη που σπρώχνει τις τιμές προς τα πάνω. Άρα η ρύθμιση χρειάζεται όχι μόνο για φορολογικούς σκοπούς ή για την προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, αλλά με στόχο την προστασία του δικαιώματος των κατοίκων των πόλεων.
Στο επίπεδο της Ελλάδας, εκτός από τα πάνω χρειαζόμαστε την προσφορά δημόσιας κοινωνικής και προσιτής κατοικίας, ξεκινώντας από τις πιο ευάλωτες ομάδες και από το αχρησιμοποίητο απόθεμα, χωρίς να χρειάζεται να καταναλώνεται περισσότερη γη. Πρέπει να πειραματιστούμε με το καλό παράδειγμα των συνεταιρισμών στους οποίους υπάρχει συλλογική διαχείριση. Πρέπει τέλος να δοθεί προσοχή στις επιπτώσεις στην απονομή της δικαιοσύνης, η οποία τείνει να είναι συντηρητική και συχνά απορρίπτει την προσέγγιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όλα τα παραπάνω είναι ζήτημα δημοκρατικής ανθεκτικότητας.
Την προηγούμενη Τέταρτη ο ευρωβουλευτής Στέλιος Κούλογλου οργάνωσε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκδήλωση, όπου παραβρεθήκαμε επιστήμονες, ακτιβιστές και πολιτικοί, που έφερε κοντά θεσμούς και κινήματα. Το να ερχόμαστε αντιμέτωποι με πραγματικότητες και διάφορες εμπειρίες είναι ένας χρήσιμος τρόπος για να ταρακουνήσουμε τα νοητικά μοντέλα που βρίσκονται στο μυαλό μας, είτε τα γνωρίζουμε είτε όχι. Αλλάζοντας το αφήγημα και στηριζόμενοι στα κινήματα και σε ένα ανανεωμένο προγραμματικό λόγο, μπορούμε να επιτύχουμε πολλά.
* Ανθρωπολόγος,
Ακτιβίστρια για το
δικαίωμα στη στέγαση
(International Alliance of Inhabitants)
