Λάμπρος Παπαδής: Τι φταίει για τη στεγαστική κρίση

Πολιτικός αναλυτής, Δηµοσιογράφος

Η Θεσσαλονίκη, η πόλη µε τη βαριά ιστορική κληρονοµιά και την πλούσια κοινωνική ταυτότητα, βρίσκεται σήµερα αντιµέτωπη µε µια πρωτοφανή κρίση στέγασης, που δεν είναι απλώς αποτέλεσµα των οικονοµικών νόµων της προσφοράς και ζήτησης ή µιας διεθνούς τουριστικής έκρηξης, αλλά το προϊόν µιας σκοπίµως αποτυχηµένης πολιτικής και αδιαφορίας που φτάνει µέχρι τα υψηλότερα κλιµάκια της τοπικής και κεντρικής εξουσίας.

Το Airbnb και η βραχυχρόνια µίσθωση έχουν εισβάλει µε βίαιο τρόπο στις γειτονιές της πόλης, µετατρέποντας την σε µια απέραντη ξενοδοχειακή ζώνη όπου οι µόνιµοι κάτοικοι εξοστρακίζονται συστηµατικά. Η ασύδοτη λειτουργία των πλατφορµών αυτών δεν είναι απλώς µια καινοτοµία στον τουρισµό, αλλά µια σύγχρονη µορφή κοινωνικού εκτοπισµού, µια βόµβα που ανατινάζει την κοινωνική συνοχή και το δικαίωµα στη στέγη -ένα δικαίωµα που οφείλει να είναι αδιαπραγµάτευτο σε µια δηµοκρατική κοινωνία.

 Η εξαφάνιση των κατοικιών και η κοινωνική διάλυση

Η έκρηξη των τιµών των ενοικίων, που έχουν εκτιναχθεί σε επίπεδα απαγορευτικά για την πλειοψηφία των Θεσσαλονικέων, δεν είναι σύµπτωση ούτε αναπόφευκτη. Είναι το αποτέλεσµα µιας ανοιχτής πολιτικής ευνοιοκρατίας και κερδοσκοπίας, η οποία προωθείται τόσο από τις κυβερνητικές πολιτικές όσο και από τις τοπικές αρχές που ανέχονται και ενισχύουν αυτή την κατάσταση.

Με τη µετατροπή χιλιάδων κατοικιών σε τουριστικά καταλύµατα, η πόλη έχει χάσει µεγάλο µέρος της στεγαστικής υποδοµής για τους µόνιµους κατοίκους της. Οι κάτοικοι, ιδίως οι νεότερες και φτωχότερες κοινωνικές οµάδες, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις γειτονιές τους, καταφεύγοντας σε περιοχές µε χειρότερες υποδοµές ή ακόµη και εκτός του αστικού κέντρου. Πρόκειται για µια µορφή κοινωνικού εκτοπισµού που σπάει τους δεσµούς της κοινότητας, διευρύνει τις ανισότητες και προκαλεί βαθιές κοινωνικές ρωγµές.

Το φαινόµενο αυτό δεν είναι νέο, αλλά η πολιτική απραξία και οι ιδιωτικοποιήσεις των τελευταίων χρόνων έχουν επιταχύνει την πορεία προς την υποβάθµιση και την αποσύνθεση της πόλης. Αντί να προστατεύσουν το κοινωνικό δικαίωµα στη στέγη, οι πολιτικές ηγεσίες έχουν υιοθετήσει µια σιωπηρή στήριξη στους µεγαλοεπενδυτές του τουρισµού και την ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία των Airbnb, που λειτουργούν ως «παράνοµοι εκτοπιστές» των κατοίκων.

 Η ευθύνη της πολιτείας και η αδυναµία των τοπικών αρχών

Η διαχείριση του ζητήµατος από το κράτος και τον δήµο Θεσσαλονίκης είναι όχι απλώς ανεπαρκής, αλλά εγκληµατικά αδιάφορη. Η αδυναµία επιβολής των υφιστάµενων νόµων για τη βραχυχρόνια µίσθωση και η απουσία ουσιαστικών ρυθµίσεων έχουν αφήσει το πεδίο ελεύθερο σε µια άναρχη, άναρχη δραστηριότητα που καταστρέφει την πόλη.

Η έλλειψη διαφάνειας και η ανεπαρκής φορολογική επιτήρηση επιτρέπουν σε µεγάλους επιχειρηµατικούς οµίλους να κρύβουν τα κέρδη τους και να φοροδιαφεύγουν συστηµατικά, στερώντας πολύτιµους πόρους από το δηµόσιο ταµείο. Αυτά τα χρήµατα, που θα µπορούσαν να κατευθυνθούν στην ενίσχυση κοινωνικών προγραµµάτων στέγασης, υποδοµών και υπηρεσιών προς τους πολίτες, χάνονται σε ένα αδιέξοδο κερδοσκοπίας και κοινωνικής αδικίας.

Παράλληλα, ο δήµος έχει αποτύχει να δώσει φωνή στους κατοίκους και να ενισχύσει τη συµµετοχή τους στις αποφάσεις που αφορούν τη γειτονιά τους. Η γειτονιά, που µέχρι πρότινος ήταν χώρος ζωής, κοινωνικής συναναστροφής και συλλογικής µνήµης, έχει µετατραπεί σε ένα πεδίο καταλήστευσης όπου οι µόνιµοι κάτοικοι γίνονται επισκέπτες στο ίδιο τους το σπίτι.

 Οι κοινωνικές συνέπειες: φτώχεια, αποξένωση και διάλυση του κοινωνικού ιστού

Το αποτέλεσµα αυτής της πολιτικής είναι µια πρωτοφανής κοινωνική κρίση: η Θεσσαλονίκη υποφέρει από αυξανόµενη φτώχεια, κοινωνική αποµόνωση και διάρρηξη των δεσµών που την κρατούσαν ζωντανή. Οι νέοι δεν µπορούν να µείνουν στην πόλη, οι οικογένειες πιέζονται ασφυκτικά από τα έξοδα και τις υψηλές τιµές κατοικίας, ενώ οι ευάλωτες οµάδες βλέπουν τα ελάχιστα κοινωνικά δίκτυα να καταρρέουν.

Η τουριστικοποίηση έχει αλλοιώσει την καθηµερινή ζωή των πολιτών: η ηχορύπανση, η υπερσυγκέντρωση, η βία στους δηµόσιους χώρους, η υποβάθµιση των υποδοµών, όλα αυτά δηµιουργούν ένα κλίµα ανασφάλειας και αποσύνθεσης. Η πόλη που κάποτε ήταν φάρος πολιτισµού και κοινωνικής αλληλεγγύης, σήµερα µετατρέπεται σε ένα καταναλωτικό θέαµα για τουρίστες, σε βάρος των κατοίκων της.

 Οι προτάσεις που επιβάλλονται

Είναι πλέον σαφές πως χωρίς άµεση και ριζική αλλαγή πολιτικής, η κατάσταση θα χειροτερέψει. Δεν υπάρχει περιθώριο για άλλες αναβολές ή εφησυχασµούς.

Πρώτον, πρέπει να επιβληθούν αυστηροί περιορισµοί στον αριθµό ακινήτων που µπορεί να διατεθεί σε βραχυχρόνια µίσθωση, ώστε να εµποδιστεί η µαζική µετατροπή κατοικιών σε τουριστικά καταλύµατα.

Δεύτερον, απαιτούνται βαριά πρόστιµα και φορολογικά µέτρα σε όσους παραβιάζουν τους κανόνες, µε πραγµατική και συστηµατική επιτήρηση, για να καταστεί η παράνοµη εκµετάλλευση οικονοµικά ασύµφορη.

Τρίτον, πρέπει να ενισχυθούν ουσιαστικά οι δηµόσιες και κοινωνικές δοµές στέγασης µε επαρκή χρηµατοδότηση και προγράµµατα που θα διασφαλίζουν το δικαίωµα όλων στη στέγη.

Τέλος, η συµµετοχή των κατοίκων στις τοπικές αποφάσεις πρέπει να κατοχυρωθεί και να ενισχυθεί, ώστε η πόλη να ξαναγίνει χώρος ζωής και δηµοκρατίας, όχι κερδοσκοπίας και αποκλεισµού.

 Συµπέρασµα

Η Θεσσαλονίκη δεν µπορεί να περιµένει άλλο. Η κρίση στέγασης είναι κρίση δηµοκρατίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και πολιτισµού. Οι ευθύνες της κυβέρνησης και του δήµου είναι βαριές και αδιαµφισβήτητες. Αν δεν δράσουν άµεσα και αποφασιστικά, η πόλη θα χαθεί όχι µόνο γεωγραφικά, αλλά και ως κοινωνικός και πολιτιστικός χώρος.

Αυτή η πόλη πρέπει να επιστρέψει στους κατοίκους της, στην κοινωνία της, στην ιστορία και στο µέλλον της. Το Airbnb δεν είναι και δεν µπορεί να γίνει δικαιολογία για την αποσάθρωση µιας ολόκληρης πόλης. Είναι πολιτική επιλογή, µε κοινωνικές συνέπειες που θα τις πληρώσουν όλοι -ιδίως οι πιο αδύναµοι.

Η ώρα της ευθύνης έχει φτάσει.