Η ειρήνη στη Γάζα ως στοίχηµα ισχύος

Tου ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ *

Η συµφωνία των «20 Σηµείων» που προώθησε ο Ντόναλντ Τραµπ για την επίλυση της κρίσης στη Γάζα δεν αποτελεί απλώς µια προσπάθεια ειρηνευτικής διευθέτησης, αλλά ένα γεωπολιτικό εγχείρηµα ισχύος που επιχειρεί να αναδιαµορφώσει τις ισορροπίες σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Η πρώτη φάση της εφαρµογής -µε την απελευθέρωση 20 ζωντανών οµήρων και την παράδοση ορισµένων σορών- παρουσιάζεται ως απόδειξη ότι «η µέθοδος Τραµπ» µπορεί να αποδίδει πιο γρήγορα αποτελέσµατα από την πολυεθνική διπλωµατία των προηγούµενων δεκαετιών.

Το σηµαντικότερο, όµως, δεν είναι το τι έγινε, αλλά το πώς έγινε: χωρίς θεσµική οµπρέλα ΟΗΕ, χωρίς ευρωπαϊκή εγγύηση, χωρίς πολυεπίπεδες επιτροπές. Μια συµφωνία που, στην πράξη, λειτουργεί επειδή ένας µόνο παίκτης -ο Τραµπ- την επιβάλλει δια της προσωπικής ισχύος του.

Ωστόσο, τα δύσκολα τώρα αρχίζουν. Όσο κι αν η ανταλλαγή οµήρων και κρατουµένων δείχνει κινητικότητα, ο πυρήνας της συµφωνίας στηρίζεται σε ένα σηµείο όπου κανείς δεν έχει πραγµατική εµπιστοσύνη: στον αφοπλισµό της Χαµάς. Παρά τις διαβεβαιώσεις Τουρκίας και Κατάρ ότι θα λειτουργήσουν ως εγγυητές, οι ίδιες οι ηγεσίες της Χαµάς δηλώνουν ανοιχτά ότι δεν θα αποκηρύξουν τον ένοπλο χαρακτήρα του κινήµατος. Και δεν πρόκειται απλώς για δηλώσεις.

Ήδη έχουν ξεσπάσει συγκρούσεις µεταξύ µαχητών της Χαµάς και άλλων παλαιστινιακών οµάδων, δείχνοντας πως η εσωτερική συνοχή στη Γάζα είναι εύθραυστη. Παράλληλα, αναφορές κάνουν λόγο για επιστράτευση επιπλέον 7.000 µαχητών από τη Χαµάς -ένδειξη ότι όχι µόνο δεν αποδυναµώνεται, αλλά ενδεχοµένως προετοιµάζεται για ενδεχόµενη σύγκρουση.

Αφοπλισµός

Σε αυτό το σκηνικό, ο Τραµπ έχει στείλει ένα µήνυµα που λίγοι Αµερικανοί Πρόεδροι διατύπωσαν τόσο ρητά: «Αν δεν αφοπλιστεί η Χαµάς, θα την αφοπλίσουµε εµείς». Είναι η πρώτη φορά που ακούγεται τόσο ξεκάθαρα η προοπτική άµεσης αµερικανικής στρατιωτικής εµπλοκής. Και αυτό προσθέτει όχι σταθερότητα, αλλά ένταση, διότι όλοι αναρωτιούνται αν πρόκειται για πραγµατική πρόθεση ή για µπλόφα µε σκοπό τον εκφοβισµό.

Σε κάθε περίπτωση, το µήνυµα έχει ληφθεί: η συµφωνία δεν συνοδεύεται από πολυµερή εποπτεία, αλλά από την υπόνοια ότι αν µια πλευρά παρεκκλίνει, ο Τραµπ θα κινηθεί απρόβλεπτα.

Το Ισραήλ, από τη δική του πλευρά, ακολουθεί διττή στρατηγική. Προχώρησε σε απελευθέρωση κρατουµένων και αποχώρηση στρατευµάτων από συγκεκριµένες ζώνες, όµως παράλληλα µειώνει δραστικά την είσοδο ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα, µέχρι να διαπιστωθεί εµπράκτως ότι η άλλη πλευρά τηρεί τις δεσµεύσεις. Αυτή η τακτική λειτουργεί ως µοχλός πίεσης, αλλά ενέχει τον κίνδυνο να παρουσιαστεί από τη Χαµάς ως «συνέχιση του πολέµου µε άλλα µέσα», επιτρέποντάς της να εµφανιστεί και πάλι ως «αντιστάτης».

«Εγγυητής»

Στον ενδιάµεσο χώρο κινείται ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος εµφανίζεται να συµµετέχει ως εγγυητής, αλλά στην πραγµατικότητα κάθε κίνηση που κάνει µετριέται και ζυγίζεται. Πολλοί αναλυτές βιάζονται να τον ανακηρύξουν «κερδισµένο», όµως η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Επί χρόνια κατηγορήθηκε, όχι µόνο από δυτικούς αλλά και από αραβικούς κύκλους, ότι µαζί µε το Κατάρ στήριζε οικονοµικά και πολιτικά τη Χαµάς.

Τώρα καλείται να εγγυηθεί πως η ίδια οργάνωση θα αφοπλιστεί. Αν τα πράγµατα πάνε καλά, θα εµφανιστεί ως ο µουσουλµάνος ηγέτης που µπορεί να µεσολαβεί ανάµεσα σε Ισλάµ και Δύση. Αν όµως η συµφωνία ναυαγήσει -λόγω της Χαµάς που ο ίδιος υποτίθεται ότι «ελέγχει»- τότε θα χρεωθεί προσωπικά την αποτυχία.

Ακόµη και η πιθανότητα τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας στη Γάζα, έστω και υπό αµερικανική εποπτεία, αποτελεί σηµείο ακραίας ευαισθησίας. Το Ισραήλ δεν έχει τοποθετηθεί δηµοσίως. Αν τη δεχθεί, θα κατηγορηθεί εσωτερικά για παραχώρηση κυριαρχίας.

Αν την απορρίψει, θα συγκρουστεί µε τον ίδιο τον αρχιτέκτονα της συµφωνίας, δηλαδή τον Τραµπ. Όλα λοιπόν κρέµονται από µια ισορροπία που µοιάζει περισσότερο µε σχοινί παρά µε γέφυρα.

Σε αυτό το τοπίο, η Ελλάδα έχει µια αξιοπρεπή αλλά περιθωριακή θέση. Η συµµετοχή της στη σύνοδο και η ανθρωπιστική της στήριξη αναγνωρίζονται, αλλά δεν της αποδίδεται διακριτός ρόλος στη συνέχεια. Το πιθανότερο είναι ότι θα κληθεί να συµµετάσχει στην ανοικοδόµηση ως τεχνικός συνεργάτης ή υπεργολάβος. Είναι ένα θετικό βήµα, αλλά όχι στρατηγική αναβάθµιση. Για να αποκτήσει ρόλο, θα πρέπει να γίνει ενεργός διαµορφωτής, όχι απλώς υποστηρικτικός εταίρος.

Υπάρχει όµως και µια διάσταση που δεν συζητείται ανοιχτά, αλλά µπορεί να αποδειχθεί καθοριστική στο µέλλον. Αν το εγχείρηµα Τραµπ πετύχει -δηλαδή αν επιβληθεί διαρκής εκεχειρία µε κάποιου είδους αποστρατικοποίηση- τότε ο ίδιος θα έχει κατορθώσει, ουσιαστικά, να θέσει υπό την επιρροή του όχι µόνο τις εµπλεκόµενες χώρες της συµφωνίας, αλλά και ένα ευρύτερο µπλοκ σουνιτικών κρατών. Αναλυτές εκτιµούν ότι µια τέτοια εξέλιξη θα µπορούσε να αξιοποιηθεί αργότερα σε ευρύτερα γεωπολιτικά πεδία, ιδιαίτερα σε σχέση µε την αντιπαράθεση ΗΠΑ – Κίνας. Χωρίς να προεξοφλείται, είναι πιθανό ο Τραµπ να επιδιώκει όχι µόνο ειρήνη στη Γάζα, αλλά και τη δηµιουργία ενός δικτύου µουσουλµανικών χωρών που, υπό τη δική του επιρροή, θα λειτουργούν ως γεωπολιτικό αντίβαρο στην κινεζική διείσδυση.

Συνολικά, η συµφωνία των «20 Σηµείων» δεν είναι µια τυπική ειρηνευτική διαδικασία. Είναι ένα πείραµα ισχύος, µε τον Τραµπ στο επίκεντρο, τη Χαµάς ως τον ασταθή παράγοντα και τον Ερντογάν ως τον πιο ριψοκίνδυνο παίκτη. Η ειρήνη µπορεί να επιτευχθεί, αλλά θα είναι ειρήνη υπό επιτήρηση. Και αν σε κάποια στιγµή το σκοινί σπάσει, η σύγκρουση που θα ακολουθήσει µπορεί να αποδειχθεί σφοδρότερη από αυτήν που επιχειρεί να σταµατήσει σήµερα.

* Αντιπτέραρχος ε.α.