Η δηµοσιότητα ήταν στραµµένη για πολλές ηµέρες στα ηλεκτρικά καλώδια λόγω των τουρκικών παραβιάσεων στα Δωδεκάνησα, αφήνοντας σε δεύτερη µοίρα τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στις ελληνικές θάλασσες αλλά και την ολοκλήρωση του σχεδιασµού για τη θαλάσσια χωροταξία. Στα τέλη Φεβρουαρίου το Δικαστήριο της ΕΕ επεσήµανε µε αυστηρό τόνο τις χρόνιες αργοπορίες της Ελλάδας για την ολοκλήρωση του σχεδιασµού θεωρώντας ότι όχι µόνο αποδυναµώνει την γεωγραφική κυριαρχία της Ελλάδας αλλά και αυτήν της ΕΕ, ιδιαίτερα όταν χρηµατοδοτεί έργα κοινής ωφέλειας µεταξύ Ελλάδας και Κύπρου.
Οι προτεραιότητες
Από πρακτική σκοπιά, στο πλαίσιο των ηλεκτρικών διασυνδέσεων της ΕΕ, προκύπτουν δύο βασικές προτεραιότητες, η εθνική προτεραιότητα της Ελλάδας και η ευρύτερη ευρωπαϊκή. Η διαχείρισή τους πρέπει να διασφαλίζει αφενός άµεσα οφέλη και ενεργειακή ασφάλεια για την Ελλάδα και αφετέρου τη θεµελίωση µιας συνολικότερης περιφερειακής σταθερότητας στα ηλεκτρικά δίκτυα.
Η Ελλάδα οφείλει να διασφαλίσει δύο κρίσιµα ζητήµατα: την προστασία των κυριαρχικών της δικαιωµάτων στα χωρικά της ύδατα και τη συνέχιση του έργου διασύνδεσης, το οποίο χρηµατοδοτείται κατά το ένα τρίτο από την ΕΕ. Ωστόσο, προκειµένου να αποφύγει την κλιµάκωση των εντάσεων µε την Τουρκία, έχει επιλέξει το επίσηµο “πάγωµα” των εργασιών του GSI. Αυτή η επιλογή µειώνει σηµαντικά τη διαπραγµατευτική της ισχύ σε ευρύτερα περιφερειακά θέµατα, που αφορούν τόσο την ίδια όσο και την ΕΕ. Αναζητώντας περαιτέρω υποστήριξη, η πρόσφατη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ ενδέχεται να οδηγήσει σε διεύρυνση του σχήµατος, µε τη συµµετοχή των ΗΠΑ.
Ο Έλληνας διαχειριστής δικτύων (ΑΔΜΗΕ) βρέθηκε στην πρώτη γραµµή των εντάσεων ενώ η ευθύνη του πολιτικού παγώµατος υπάγεται στην εξωτερική πολιτική της εκάστοτε κυβέρνησης και όχι στον διαχειριστή του ηλεκτρικού δικτύου. Είναι κατανοητό ο διαχειριστής να µην επιθυµεί να τον δείχνουν µε το δάκτυλο όταν ανέβει το τιµολόγιο των καταναλωτών λόγω καθυστερήσεων και ρητρών πληρωµής προς τους Γάλλους κατασκευαστές του καλωδίου µήκους 1.000-1.200 χιλιοµέτρων, τους Ιταλούς πλοιοκτήτες των ερευνητικών σκαφών για τον προσδιορισµό της πόντισης του καλωδίου, και προς τους Έλληνες εργολάβους. Για να είµαστε ειλικρινείς η άµεση έννοια του διαχειριστή του δικτύου σήµερα είναι η διασύνδεση των νησιών του Αιγαίου, κάτι που είναι γεωγραφικά λογικό, και συµβάλει στην οικονοµική και κοινωνική συνοχή.
Από την άλλη πλευρά το ευρύτερο σχέδιο των ηλεκτρικών διασυνδέσεων στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο ανάγεται σε προγράµµατα όπως αυτό του GSI που γεννήθηκε 13 χρόνια πριν, το 2012, µε πρωτοβουλία του Ισραήλ, όπως και αυτό του EastMed, και σε µια σηµαντική συµφωνία µεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας που υπογράφτηκε τον Ιανουάριο του 2016 λόγω ενδιαφεροµένων Βέλγων και Κινέζων επενδυτών που αντικαταστάθηκαν αργότερα από άλλους ξένους επενδυτές και ευρωπαϊκά τραπεζικά σχήµατα. Για την ΕΕ, η πραγµατοποίηση ηλεκτρικής σύνδεσης µεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας (GSI), και η διασύνδεση µεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου (GREGY), στοχεύον στη µεταφορά ηλεκτρισµού προς την Ευρώπη που θα παράγεται από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, και από φυσικό αέριο. Η Ελλάδα ευθυγραµµιζόµενη µε το όραµα της πράσινης µετάβασης της ΕΕ προσβλέπει στην σηµασία της εξαγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές, ενώ το Ισραήλ και η Κύπρος στις εξαγωγές φυσικού αερίου, µιας πηγής ενέργειας που διατηρεί σταθερή την παραγωγή ηλεκτρισµού µε την καύση του φυσικού αερίου.
Τα προγράµµατα GIS και GREGY εντάσσονται στους στόχους του Ευρωπαϊκού Διαχειριστή Δικτύων ENTSO και του αντίστοιχου Μεσογειακού Med-TSO, καθώς οι διασυνδέσεις αυτές θεωρούνται απαραίτητες για τη µείωση των σηµείων συµφόρησης στην Ευρώπη, που ανέρχονται περίπου σε 100. Παράλληλα, επιδιώκουν τη σύνδεση της Μέσης Ανατολής µε την Ευρώπη, ενώ προετοιµάζουν το έδαφος για διασυνδέσεις και µε την Ασία.
Ο χρόνος µετράει για όλους
Η αναβολή της συνέχισης του έργου, λόγω της επεκτατικής πολιτικής της Τουρκίας, καθυστερεί την κατασκευή του GSI µέχρι το 2026, ενώ η πρώτη µεταφορά ηλεκτρικού ρεύµατος αναµένεται να γίνει τουλάχιστον πέντε χρόνια αργότερα, το 2030. Το χρονικό αυτό περιθώριο επιτρέπει στο Ισραήλ να πραγµατοποιήσει νέες ανακαλύψεις φυσικού αερίου έως το 2031, ενισχύοντας τις εξαγωγές του και διατηρώντας µέρος της παραγωγής του για τη συµµετοχή του στο GSI. Παράλληλα, δίνει στην Κύπρο τη δυνατότητα να προετοιµαστεί για την πώληση φυσικού αερίου στην Αίγυπτο το 2031, στοχεύοντας στη συµµετοχή της στην παραγωγή υγροποιηµένου φυσικού αερίου.
Για την Ελλάδα, που επί του παρόντος δεν έχει πρόσβαση σε εθνικές πηγές φυσικού αερίου, η µοναδική επιλογή παραµένει η ανταλλαγή µε την Κύπρο και το Ισραήλ για µελλοντικές ροές ηλεκτρικής ενέργειας, προερχόµενες από φωτοβολταϊκά και µπαταρίες.
Συνοψίζοντας, η διαθεσιµότητα ηλεκτρισµού µέσω των GSI και GREGY θα εξαρτηθεί από την ταχεία ανάπτυξη νέων εγκαταστάσεων ΑΠΕ και τη διαθεσιµότητα φυσικού αερίου, η οποία αποτελεί συνάρτηση των νέων ανακαλύψεων υδρογονανθράκων στη ΝΑ Μεσόγειο έως το 2031. Νέες ανακαλύψεις στο Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Κύπρο αναµένεται να προσθέσουν σηµαντικά αποθέµατα στα επόµενα χρόνια, µε τις κύριες ανακαλύψεις του 2022 από τις Chevron, ENI, Energean, Exxon και TotalEnergies να εκτιµώνται µεταξύ 254 και 289 Bcm. Επιπλέον, οκτώ νέες γεωτρήσεις έχουν προγραµµατιστεί έως το τέλος του 2025.
Βάσει των εκτιµώµενων αποθεµάτων, η ετήσια παραγωγή φυσικού αερίου στη ΝΑ Μεσόγειο προβλέπεται να ξεπεράσει κατά µέσο όρο τα 57 Bcm από το 2025, χωρίς να λαµβάνονται υπόψη µελλοντικές έρευνες. Στο ευρύτερο πλαίσιο εντάσσεται και η Λιβύη, µε την προκήρυξη 22 παραχωρήσεων – τρεις εκ των οποίων εφάπτονται της µέσης γραµµής µε την Ελλάδα. Αυτές οι περιοχές στοχεύουν σε παρόµοια γεωλογικά περιβάλλοντα µε εκείνα νότια και δυτικά της Κρήτης και δεν εµπίπτουν στη ζώνη του τουρκολυβικού µνηµονίου.
Η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει αυτή την ευκαιρία, διακηρύσσοντας στον ΟΗΕ ότι το τουρκολυβικό µνηµόνιο αποτελεί εµπορική συµφωνία, και να επαναπροκηρύξει τους διαγωνισµούς για τις περιοχές νοτίως της Κρήτης, οι οποίες παραµένουν σε αδράνεια από το 2019.
* Ο Γιάννης Μπασιάς είναι ενεργειακός αναλυτής και τέως πρόεδρος και διευθύνων σύµβουλος της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ). Τελευταία έκδοση: Αίτιο και Αιτιατό Οικονοµική Μετάβαση και Επιπτώσεις στο Ενεργειακό Μείγµα, Εκδόσεις Ευρασία, 2024
