Διεθνές δίκαιο αλά καρτ: Ουκρανία ναι, Βενεζουέλα όχι

Toυ ΛΑΜΠΡΟΥ ΠΑΠΑΔΗ *

Η Βενεζουέλα επανέρχεται µε ορµή στο επίκεντρο των διεθνών εξελίξεων, αυτήν τη φορά όχι λόγω της οικονοµικής ή πολιτικής κρίσης που τη µαστίζει, αλλά λόγω της ανανεωµένης συζήτησης στις ΗΠΑ περί ενδεχόµενης στρατιωτικής παρέµβασης για την ανατροπή του Νικολάς Μαδούρο. Η Ουάσινγκτον ουδέποτε έκρυψε ότι η αλλαγή καθεστώτος αποτελεί πάγιο στόχο της. Από την εποχή της ανάδειξης Γκουαϊδό µέχρι τις πρόσφατες τοποθετήσεις που αφήνουν ανοιχτό «κάθε µέσο πίεσης», η Βενεζουέλα αντιµετωπίζεται από τις ΗΠΑ ως πεδίο άσκησης ισχύος και όχι ως κυρίαρχο κράτος.

Το ανησυχητικό, ωστόσο, δεν είναι µόνο ότι η συζήτηση περί στρατιωτικής δράσης επανέρχεται στα αµερικανικά κέντρα ισχύος, αλλά ότι η ιστορία προϊδεάζει για το τι µπορεί να επακολουθήσει. Η Λατινική Αµερική γνωρίζει καλά το αποτύπωµα των ΗΠΑ: τη Γουατεµάλα του 1954, όπου ανατράπηκε ο Άρµπενς επειδή τόλµησε να θίξει συµφέροντα πολυεθνικών· τη Χιλή του 1973, όπου ο Αλιέντε ανατράπηκε µε πραξικόπηµα που οργανώθηκε µε άµεση αµερικανική στήριξη·τη Δοµινικανή Δηµοκρατία, την Κούβα, τον Παναµά – µια ολόκληρη ήπειρος που επί δεκαετίες υπήρξε εργαστήριο «εξαγωγής δηµοκρατίας» µε τα τανκς και τις µυστικές υπηρεσίες. Όλες αυτές οι υποθέσεις έχουν ένα κοινό: παρουσιάστηκαν ως «παρεµβάσεις για την προστασία της δηµοκρατίας», ενώ στην πραγµατικότητα υπηρέτησαν ψυχροπολεµικές και οικονοµικές στοχεύσεις.

Σήµερα, η Βενεζουέλα κινδυνεύει να γίνει το επόµενο κεφάλαιο αυτής της µαύρης ιστορίας. Κανείς δεν αρνείται ότι η κυβέρνηση Μαδούρο έχει επιφυλάξεις και σκιές: αυταρχικά φαινόµενα, περιορισµό δικαιωµάτων, οικονοµική καταστροφή. Όµως η λύση σε αυτά δεν µπορεί να είναι η στρατιωτική ισοπέδωση ενός κράτους, ούτε η επιβολή µιας «µεταβατικής ηγεσίας» που θα νοµιµοποιηθεί στο εξωτερικό πριν νοµιµοποιηθεί στο εσωτερικό. Το µέλλον της χώρας ανήκει στον λαό της και σε κανέναν άλλο.\

Απειλή επέµβασης

Κι όµως, την ώρα που οι ΗΠΑ αφήνουν ξανά να πλανάται η απειλή της επέµβασης, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιλέγει τη σιωπή – ή, ακόµη χειρότερα, τη διακριτική συνδιαλλαγή. Μια Ένωση που µιλά αδιάκοπα για διεθνές δίκαιο, για σεβασµό της κυριαρχίας, για την απαγόρευση αλλαγής συνόρων µε τη βία, ξαφνικά παθαίνει αµνησία όταν ο σύµµαχος της υπερατλαντικά φλερτάρει ανοιχτά µε µια πολιτικο-στρατιωτική εισβολή. Δεν ακούµε καταδίκες, ούτε ξεκάθαρες αποστάσεις. Μόνο χλιαρές δηλώσεις περί «ανησυχίας» και µια µόνιµη ευθυγράµµιση µε τις αµερικανικές κυρώσεις, που πλήττουν πρωτίστως τον λαό και όχι την ηγεσία.

Η υποκρισία είναι κραυγαλέα. Για την Ουκρανία –και ορθώς– η ΕΕ δηλώνει ότι «κανένα κράτος δεν µπορεί να αλλάζει σύνορα δια της βίας». Όµως όταν η µόνη υπερδύναµη του ΝΑΤΟ συζητά για ανατροπή κυβέρνησης στη Λατινική Αµερική, όταν ακούγονται εκβιασµοί και τυχοδιωκτικά σχέδια περί «µεταβατικών κυβερνήσεων», η ίδια ΕΕ σιωπά. Στην περίπτωση της Ρωσίας, η Ευρώπη εµφανίζεται ως αυστηρός θεµατοφύλακας των κανόνων· στην περίπτωση των ΗΠΑ, ως επιµελής µαθητής που δεν σηκώνει κεφάλι µπροστά στον δάσκαλο.

Αυτή η διπλή γλώσσα δεν πλήττει µόνο τη διεθνή αξιοπιστία της Ευρώπης· τροφοδοτεί και το επιχείρηµα όσων στον Παγκόσµιο Νότο θεωρούν ότι η Δύση χρησιµοποιεί το διεθνές δίκαιο ως εργαλείο, όχι ως αρχή. Όταν η ΕΕ δεν µπορεί να υψώσει το ανάστηµά της απέναντι σε ενδεχόµενη στρατιωτική επέµβαση κατά µιας χώρας που δεν απειλεί κανέναν, τότε ποιο είναι το πραγµατικό νόηµα των ευρωπαϊκών διακηρύξεων περί «κανόνων»;

Η Βενεζουέλα δεν χρειάζεται ξένη επέµβαση ούτε νέα αποσταθεροποίηση. Χρειάζεται πολιτικό διάλογο, δηµοκρατικές εγγυήσεις, οικονοµική ανάκαµψη και θεσµική ανασυγκρότηση. Αυτό όµως είναι δουλειά του λαού της – όχι των στρατηγών των ΗΠΑ ούτε των τεχνοκρατών των Βρυξελλών.

Αν η ΕΕ θέλει να εµφανίζεται ως δύναµη αρχών και όχι ως άβουλη σκιά της αµερικανικής εξωτερικής πολιτικής, οφείλει να το αποδείξει τώρα: καταδικάζοντας ρητά κάθε ενδεχόµενο στρατιωτικής παρέµβασης, απορρίπτοντας σενάρια αλλαγής καθεστώτος και υπενθυµίζοντας ότι η κυριαρχία δεν είναι έννοια επιλεκτική. Ειδάλλως, η Ευρώπη απλώς αποδέχεται τον ρόλο της ως γεωπολιτικός κοµπάρσος – και η Βενεζουέλα ως το επόµενο θύµα µιας παλιάς, γνώριµης και βαθιά επικίνδυνης ιστορίας.

* Πολιτικός αναλυτής,

Δηµοσιογράφος