Χριστούγεννα χωρίς Χριστό – Από την τελετουργία στην εξοµοιωτική κατανάλωση

Tου ΑΝΔΡΕΑ ΒΟΡΥΛΛΑ *

Ο τρόπος που βιώνει µεγάλο µέρος της κοινωνίας µας τα Χριστούγεννα δύσκολα θα µπορούσε να αναγνωριστεί ως συνέχεια της ελληνορθόδοξης εµπειρίας που για αιώνες διαµόρφωσε τον συλλογικό µας βίο. Το κατεξοχήν αυτό εκκλησιαστικό και σωτηριολογικό γεγονός µεταλλάχτηκε σε ένα παγκοσµιοποιηµένο επεισόδιο, αποσπασµένο από τη θεολογία, την κοινότητα, τον λειτουργικό χρόνο. Η µνήµη της Ενανθρωπήσεως παραγκωνίστηκε, για να πάρει τη θέση της µία σειρά από αποϊεροποιηµένες φιέστες χωρίς Χριστό, χωρίς Γέννηση, χωρίς πνευµατικό βάθος, που όµως συνεισφέρουν στον απώτερο σκοπό: τον καταναλωτισµό και την πολιτισµική οµοίωση.

Ας δούµε πώς ενσωµατώθηκε αυτή η µεγαλειώδης γιορτή της Χριστιανοσύνης στη λογική της παγκόσµιας αγοράς. Τα χριστιανικά σύµβολα υποχωρούν και τη θέση τους καταλαµβάνουν ανύπαρκτες οντότητες (κόκκινοι Άγιοι Βασίληδες, περίτεχνα και λαµπερά στολίδια στερηµένα από κάθε θεολογικό συµβολισµό, «µαγικά» χωρία ουδέτερα ξωτικά, χιονάνθρωποι, φανταστικά τοπία και τόσα άλλα), τα οποία διακινούνται αφειδώς από ψηφιακές πλατφόρµες που εδρεύουν σε κοινωνίες χωρίς χριστιανική παράδοση ή µε εντελώς διαφορετικά θρησκευτικά συµφραζόµενα. Κινεζικές επιχειρήσεις και διαδικτυακές αγορές κατακλύζουν τα σπίτια µας µε χριστουγεννιάτικα αντικείµενα, αποδεικνύοντας ότι η εορτή έχει αποσυνδεθεί από το ίδιο το γεγονός της Γέννησης. Έτσι τα Χριστούγεννα παράγονται, εξάγονται και καταναλώνονται καθολικά, ανεξαρτήτως πίστης και θρησκευτικού βιώµατος.

«Καταναλωτισµός»

Στην ίδια λογική, ακολουθώντας παρά πόδας τον καταναλωτισµό που εξοµοιώνει ή οβελίζει ήθη, λειτουργεί και ο δηµόσιος χώρος και στην πατρίδα µας. Φωταγωγήσεις, θεµατικά πάρκα, εορταστικές κατασκευές που υπάρχουν µόνον ως τουριστικά θεάµατα αγνοώντας τη διάσταση που θα έπρεπε να έχουν, αυτή της µνήµης, του πνευµατικού νοήµατος, της ιερότητας της παράδοσης. Οι δήµοι συναγωνίζονται σε εικόνα και εντυπωσιασµό έχοντας χάσει εκ προοιµίου το παιχνίδι της εσωτερικότητας. Μετατρέπουν την εορτή σε σκηνικό που συχνά απουσιάζει ακόµη και η στοιχειώδης αναφορά της Γέννησης του Χριστού.

Κάπως έτσι µπορούµε να ερµηνεύσουµε και τη φάτνη των Βρυξελλών. Μία φάτνη χωρίς πρόσωπα, χωρίς τις θεϊκές µορφές, γκροτέσκα και αφαιρετική, για να χωρέσει όλη τη δυτική κουλτούρα της χωρίς όρια συµπεριληπτικότητας και να διαγράψει από τη µνήµη την αφήγηση της Γέννησης. Το παρήγορο ήταν πως το θρησκευτικό αίσθηµα πολλών ανθρώπων εγέρθηκε και διεκδίκησε τις ρίζες του και την πίστη του κάνοντας τις Βρυξέλλες να υποχωρήσουν και να αντικαταστήσουν άµεσα τη φάτνη.

Αυτή η αντίδραση ας γίνει η αρχή για έναν επαναπροσδιορισµό της εορτής και στην πατρίδα µας. Να αναστοχαστούµε πάνω στα νέα Χριστούγεννα που δηµιουργήσαµε ή δηµιούργησαν για εµάς. Τα Χριστούγεννα του θεάµατος, της ατοµικής εµπειρίας, της υποχρεωτικής επιθυµίας που αντικατέστησαν τη συµµετοχή σε µια κοινή τελετουργική πράξη και βίωµα, που µετέτρεψαν την κοινότητα σε ανώνυµο πλήθος, που µοιράζει εικόνες και όχι πνευµατικότητα, που µιλά για µια ουδετεροποιηµένη αγάπη, ακίνδυνη και απολιτικοποηµένη υπαρξιακά, χωρίς να προϋποθέτει µετάνοια, άσκηση ή µεταστροφή. Μια αγάπη που προσαρµόζεται άνετα στη γλώσσα της διαφήµισης και µιας πολιτικής απόλυτης εξοµοίωσης ανθρώπων, λαών, παραδόσεων, θρησκειών και εθίµων.

Ας αναζητήσουµε ξανά το νόηµα των ελληνορθόδοξων Χριστουγέννων ως πράξη κριτικής συνείδησης. Να συνδέσουµε την εορτή µε τον χρόνο, την κοινότητα, την ταυτότητά µας, την πίστη µας. Να θέσουµε ξανά στο κέντρο το γεγονός της Εναθρωπήσεως ως ριζική συγκατάβαση του Θεού που προσλαµβάνει την ανθρώπινη φύση για να µας θεραπεύσει από την πτώση. Να γίνει ο χρόνος που µας οδηγεί στα Χριστούγεννα θεραπεία ψυχής και όχι παρατεταµένη εορταστική περίοδο χωρίς διάκριση, στερηµένη από νόηµα και καταβύθιση στα µύχια της ψυχής µας.

Σε έναν κόσµο που ιεροποιεί την κατανάλωση και παραγωγή υποκειµένων χωρίς ταυτότητα ας ανατρέξουµε ξανά στα λόγια του Φώτη Κόντογλου. Ας θυµηθούµε πως είναι «ολότελα ακατανόητο» ο Θεός να έρχεται στον κόσµο χωρίς ισχύ και λαµπρότητα, ως ο πιο φτωχός και ασήµαντος. Μια τέτοια συγκατάβαση δεν αντέχεται από τον θόρυβο, το θέαµα και την επιφανειακή ευθυµία. Αντέχεται µόνο από εκείνες τις ψυχές που µπορούν να σταθούν σιωπηλές απέναντι στο Μυστήριο και να αναγνωρίσουν ότι τα Χριστούγεννα δεν είναι πολιτισµικό γεγονός, αλλά κάλεσµα σε µεταµόρφωση που προϋποθέτει αγάπη µε αξίες, κόστος και ευθύνη.

* Βουλευτής Β2 Δυτικού Τοµέα Αθηνών µε τη ΝΙΚΗ