90 δισ. για τον πόλεµο, µηδέν για τον αγρότη: Η ΕΕ µετατρέπει τα λιπάσµατα σε όπλα

Toυ ΛΑΜΠΡΟΥ ΠΑΠΑΔΗ *

Ο πόλεµος στην Ουκρανία δεν διεξάγεται πια µόνο στα χαρακώµατα του Ντονµπάς. Διεξάγεται στα γραφεία της Ευρωπαϊκή Ένωση, στους διαδρόµους των Βρυξελλών, αλλά και στα µπλόκα των αγροτών σε ολόκληρη τη Γαλλία, το Βέλγιο και τη Γερµανία. Εκεί όπου η γεωπολιτική συναντά την αγροτική παραγωγή και οι κυρώσεις µετατρέπονται σε καθηµερινό κόστος ζωής, η ευρωπαϊκή ηγεσία δείχνει να έχει πάρει οριστικές αποφάσεις: στρατηγική κλιµάκωση, ακόµη κι αν το τίµηµα το πληρώνει η κοινωνική βάση.

Στο Κίεβο, ο Βολοντίµιρ Ζελένσκι επιδιώκει εδώ και µήνες όχι µόνο τη δέσµευση και εκποίηση ρωσικών κεφαλαίων που βρίσκονται κυρίως στο Βέλγιο, αλλά και µια βαθύτερη αναδιάταξη της ευρωπαϊκής αγροτικής αλυσίδας. Στο επίκεντρο αυτής της στρατηγικής βρίσκονται τα λιπάσµατα -ένας κρίσιµος, αλλά συστηµατικά υποτιµηµένος, πυλώνας της αγροτικής οικονοµίας. Στην ουκρανική προσέγγιση, τα λιπάσµατα επιχειρείται να ενταχθούν σε ειδικούς κωδικούς «πολεµικού υλικού», στο πλαίσιο των στρατηγικών βιοµηχανιών, µε στόχο αφενός την προστασία της ουκρανικής παραγωγής και αφετέρου την πλήρη διακοπή της προµήθειας λιπασµάτων από τη Ρωσία προς την Ευρώπη.

Η λογική αυτή παραπέµπει στο αµερικανικό µοντέλο, όπου οι ΗΠΑ στηρίζονται σε τρίτες χώρες, όπως η Αργεντινή, για κρίσιµες αγροτικές πρώτες ύλες. Όµως η Ευρώπη δεν είναι Ηνωµένες Πολιτείες. Δεν διαθέτει ούτε την ενεργειακή αυτάρκεια ούτε τα εναλλακτικά δίκτυα εφοδιασµού που θα της επέτρεπαν µια απότοµη αποκοπή από τα ρωσικά λιπάσµατα χωρίς σοβαρές παρενέργειες. Ένα τέτοιο σενάριο θα εκτόξευε το κόστος παραγωγής, θα συµπίεζε τα εισοδήµατα των αγροτών και θα περνούσε αλυσιδωτά στις τιµές των τροφίµων.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι ςαγρότες που διαδηλώνουν σήµερα στις Βρυξέλλες και στους γαλλικούς δρόµους δεν αντιδρούν θεωρητικά. Αντιδρούν προληπτικά, γνωρίζοντας ότι η µετατροπή της αγροτικής πολιτικής σε παράρτηµα της πολεµικής στρατηγικής θα τους αφήσει εκτεθειµένους. Το ενδεχόµενο η Ευρώπη να στραφεί σχεδόν αποκλειστικά σε ουκρανικά λιπάσµατα, επιβάλλοντας νέες κυρώσεις στη Ρωσία και σε αυτό το επίπεδο, ισοδυναµεί µε πολιτική επιλογή υψηλού ρίσκου. Ένα ρίσκο που µετατρέπει τον πόλεµο της Ανατολής σε εσωτερικό κοινωνικό πόλεµο της Δύσης.

Εκρηκτικό πλαίσιο

Μέσα σε αυτό το ήδη εκρηκτικό πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να ενισχύσει την Ουκρανία µε ακόµη 90 δισ. ευρώ για την επόµενη διετία, την ώρα που ο αγροτικός κόσµος της Ευρώπης βρίσκεται στους δρόµους. Τα χρήµατα αυτά θα προέλθουν από κοινό ευρωπαϊκό δανεισµό µέσω οµολόγων -έναν µηχανισµό που δεν θεωρήθηκε ποτέ αποδεκτός για το ελληνικό χρέος, ώστε να µη δοθεί, όπως ειπώθηκε τότε, «λάθος µήνυµα» στις αγορές.

Αν η Ουκρανία δεν καταφέρει να επιστρέψει αυτά τα ποσά -σε µια οικονοµία που ήδη λειτουργεί υπό συνθήκες χρεοκοπίας- η αποπληρωµή τους θα ενταχθεί στον κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισµό, προκαλώντας περικοπές σε άλλες δαπάνες. Και εδώ το ερώτηµα γίνεται πολιτικά καίριο: από πού θα κοπούν τα χρήµατα; Από τις αγροτικές ενισχύσεις; Από την Κοινή Αγροτική Πολιτική; Από τα κοινωνικά ταµεία;

Για την Ελλάδα, η σύγκριση είναι αναπόφευκτη και πολιτικά εκρηκτική. Για ασύγκριτα µικρότερα ποσά, η χώρα οδηγήθηκε στη µνηµονιακή δυστυχία, στην απώλεια κυριαρχίας, στη διάλυση της αγροτικής και παραγωγικής της βάσης και σε µια δεκαετία κοινωνικής λεηλασίας. Τότε, ο κοινός δανεισµός θεωρούνταν «αδιανόητος», τα ευρωοµόλογα «επικίνδυνα» και η αλληλεγγύη «ηθικός κίνδυνος». Σήµερα, για την Ουκρανία, τα χρήµατα ρέουν άφθονα, χωρίς τους ίδιους όρους, χωρίς τα ίδια προσχήµατα, χωρίς τις ίδιες ηθικολογικές αγκυλώσεις. Εκεί που για την Ελλάδα υπήρχαν µόνο µνηµόνια, επιτηρητές και περικοπές, για την Ουκρανία βρέχει δισεκατοµµύρια -όχι για κοινωνική ανασυγκρότηση ή παραγωγική αυτάρκεια, αλλά για τη συνέχιση ενός πολέµου που µετατρέπεται σε µόνιµη ευρωπαϊκή υποχρέωση.

Την ίδια στιγµή, η Ουκρανία δεσµεύεται να κατευθύνει σηµαντικό µέρος αυτής της χρηµατοδότησης στην αγορά ευρωπαϊκών όπλων, ώστε να συνεχίσει τον πόλεµο κατά της Ρωσίας. Με απλά λόγια, 90 δισ. ευρώ φεύγουν από τις τσέπες των Ευρωπαίων πολιτών για να καταλήξουν στις πολεµικές βιοµηχανίες της Γερµανίας, της Γαλλίας και άλλων κρατών-µελών. Η εξίσωση είναι ωµή: η Ουκρανία δίνει τους νεκρούς, οι Ευρωπαίοι πολίτες τα χρήµατα και οι Ευρωπαίοι έµποροι του πολέµου εισπράττουν τα κέρδη.

Τα 90 δισ. αυτά προστίθενται στα 800 δισ. του προγράµµατος ReArm Europe, επιβεβαιώνοντας ότι η ευρωπαϊκή ηγεσία επενδύει ανοιχτά στις πολεµικές ιαχές. Με ορίζοντα το 2030, φαίνεται να ποντάρει σε αλλαγή ηγεσίας στον Λευκός Οίκος και σε µια επιστροφή του ΝΑΤΟ στην προγενέστερη, πιο προβλέψιµη κατάστασή του. Μέχρι τότε, όµως, η Ευρώπη καλείται να αντέξει οικονοµικά, κοινωνικά και αγροτικά.

Για χώρες όπως η Ελλάδα, η συµµετοχή στον δανεισµό της Ουκρανίας αναµένεται να φτάσει τα 2 δισ. ευρώ. Το ερώτηµα παραµένει αµείλικτο: από πού θα αφαιρεθούν αυτά τα κονδύλια; Από έναν ήδη εξαντληµένο αγροτικό τοµέα; Από την επισιτιστική ασφάλεια; Ή από µια κοινωνία που καλείται να πληρώσει έναν πόλεµο τον οποίο δεν αποφάσισε, αλλά υφίσταται καθηµερινά -στο σούπερ µάρκετ και στο χωράφι.

* Πολιτικός αναλυτής,
Δηµοσιογράφος