Της Μαριαλένας Χαραλαμποπούλου*
Είναι αληθινές οι φήµες ότι δεν υπάρχουν λαχανικά;
Τι ορίζουµε ως φρούτο και τι ως λαχανικό;
Εάν ρωτήσουµε έναν µάγειρα, θα ορίσει ως λαχανικό τα µέρη του φυτού που τρώµε, την φυτική ύλη στο πιάτο µας, όπως την σαλάτα, τα χόρτα, τα καρότα ή τις πατάτες.
Επίσης, θα µας πει ότι φρούτο είναι το βρώσιµο µέρος του φυτού που είναι συνήθως γλυκό και κάποιες φορές ξινό, όπως λεµόνια, µήλα, φράουλες.
Αν ρωτήσουµε όµως έναν βοτανολόγο, θα µας πει ότι ο όρος «λαχανικό», όσον αφορά στην βοτανική, δεν έχει σταθερό ορισµό.
Πολλοί από εσάς ίσως να έχετε γνωρίσει κάποιον που ισχυρίζεται ότι η ντοµάτα είναι φρούτο και όχι λαχανικό. Σύµφωνα λοιπόν µε τους ειδικούς, ίσως αυτός ο φίλος σας, να γνωρίζει κάτι παραπάνω.
Γιατί; Επειδή, από βιολογικής άποψης, αυτό που αποκαλούµε «λαχανικό» είναι στην πραγµατικότητα απλώς τµήµα του φυτού.
Οι βοτανολόγοι τα αποκαλούν µε τα µέρη τους, δηλαδή, τα σπαράγγια είναι ο µίσχος του φυτού, το µπρόκολο είναι το λουλούδι, το λάχανο είναι τα φύλλα, τα κρεµµύδια είναι ο βολβός, τα καρότα είναι η ρίζα, οι ντοµάτες είναι ο καρπός του φυτού.
Μπορεί να νοµίζουµε ότι ξέρουµε τι είναι τα καρότα και τα παντζάρια όµως, στην πραγµατικότητα, τα καρότα, τα παντζάρια και τα άλλα λαχανικά που φυτρώνουν στο έδαφος είναι οι ρίζες αυτών των φυτών!
Το µαρούλι και το σπανάκι είναι τα φύλλα, το σέλινο και τα σπαράγγια είναι οι βλαστοί, ενώ το µπρόκολο, οι αγκινάρες και τα κουνουπίδια είναι ανώριµα άνθη.
Όσον αφορά στους καρπούς που προέρχονται από άνθη, όπως οι πιπεριές και οι ντοµάτες, κατατάσσονται βοτανικά στα φρούτα!
Σύµφωνα µε το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο Πληροφοριών για τα Τρόφιµα (EUFIC), τα αγγούρια, τα κολοκύθια, οι µελιτζάνες και τα αβοκάντο κατατάσσονται επίσης στα φρούτα, λόγω της ανατοµίας τους.
Ο καρπός, το φρούτο δηλαδή, από βιολογικής άποψης, είναι το µέρος του φυτού που είναι ζωτικής σηµασίας για την επιβίωσή του.
Ο σκοπός του καρπού είναι να βοηθήσει το φυτό να διασπείρει τους σπόρους του, δηλαδή να πολλαπλασιαστεί.
Με την γλυκύτητά του θα προσελκύσει ζώα, τα οποία θα φάνε το φρούτο και µαζί τους σπόρους που κρύβονται µέσα του.
Τα ζώα, καθώς µετακινούνται από περιοχή σε περιοχή, διασπείρουν τους σπόρους, µέσω των περιττωµάτων τους, οι οποίοι θα πέσουν στο χώµα και θα δώσουν καινούρια φυτά.
Στην φυτοκοµία, την επιστήµη της καλλιέργειας κηπευτικών, ως λαχανικό ορίζεται κάθε ποώδες φυτό – που ολοκληρώνει τον κύκλο της ζωής του σε µια καλλιεργητική περίοδο – και κάποιο τµήµα του καταναλώνεται είτε µαγειρεµένο είτε ωµό, κατά την διάρκεια του κυρίως γεύµατος και όχι σαν σνακ ή επιδόρπιο.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ντοµάτες -από τεχνικής άποψης- είναι φρούτα.
Εµείς όµως στην κουζίνα µας, τις αντιµετωπίζουµε σαν λαχανικό.
Η λέξη «λαχανικό» αναφέρεται στην φυτική ύλη που καταναλώνουµε, εντάχθηκε στην γλώσσα µας πριν από µερικές εκατοντάδες χρόνια και δεν πρόκειται να βγει από την «µόδα».
Εµείς βέβαια, γνωρίζοντας όλα τα παραπάνω, µπορούµε να αποκαλούµε «λαχανικά» ορισµένα τρόφιµα, διότι τα λαχανικά έχουν µια θέση στην κουζίνα µας και επίσης δεν είµαστε βοτανολόγοι!
Αχ, πόσο σου µοιάζω
Όταν ο Ιπποκράτης είπε πως «είµαστε ό, τι τρώµε» δεν φανταζόµασταν ότι ίσως και να… κυριολεκτούσε !
Παρατηρώντας τις τροφές που καταναλώνουµε καθηµερινά, σε µη επεξεργασµένη µορφή, θα δούµε ότι κάποιες από αυτές µοιάζουν… µε τα όργανα του σώµατός µας !
Η παρατήρηση αυτή προέρχεται από την αρχαιότητα και διαδόθηκε ιδιαίτερα κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα και ονοµάστηκε «Δόγµα των Υπογραφών» (Doctrine of Signatures).
Το δόγµα των υπογραφών, γνωστό και ως δόγµα των αντιστοιχιών, δηλώνει ότι κάθε φυτό ή ζώο είναι προικισµένο µε µια χαρακτηριστική υπογραφή (“nota seu signatura”) που χρησιµεύει ως κλειδί για την κατανόηση της τάξης του κόσµου και των θεραπευτικών ιδιοτήτων του, δηλαδή τα εδώδιµα λαχανικά, βότανα και φρούτα, φέρουν την «υπογραφή του Θεού».
Το δόγµα αυτό έχει τις ρίζες του στην εποχή του Διοσκουρίδη, του Θεόφραστου και του Γαληνού ή ακόµα στην Πυθαγόρεια διατροφή.
Σύµφωνα µε αυτή την θεωρία, το σχήµα του κάθε φρούτου ή λαχανικού, αντιστοιχεί στο σχήµα του ζωτικού οργάνου για το οποίο προορίζεται η θεραπευτική του ιδιότητα.
Το εκπληκτικό είναι ότι σήµερα, επιστηµονικές µελέτες επιβεβαιώνουν ότι κάποια φυτά και βότανα που µοιάζουν µε κάποια όργανα του σώµατός µας, περιέχουν θρεπτικά συστατικά που ωφελούν τα συγκεκριµένα όργανα!
- Καρύδι – εγκέφαλος
Το σχήµα του καρυδιού, θυµίζει τον εγκέφαλο και έχει αριστερό και δεξί ηµισφαίριο, επίσης, οι πτυχώσεις και οι γραµµές του µοιάζουν πολύ µε αυτές του ανθρώπινου εγκεφάλου! Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη, ότι το καρύδι λέγεται και «τροφή του εγκεφάλου», καθώς περιέχει µεγάλες ποσότητες σε ωµέγα-3 λιπαρά οξέα. Ακόµη, τα καρύδια αυξάνουν την ανάπτυξη των νευροδιαβιβαστών και διατηρούν την χηµική ισορροπία του εγκεφάλου. Μελέτες υποστηρίζουν ότι η τακτική κατανάλωση καρυδιών βοηθάει στην αντιµετώπιση της κατάθλιψης και της άνοιας.
- Καρότα – µάτια
Εκ πρώτης όψεως, τα καρότα δεν µοιάζουν µε τα µάτια µας, όµως αν παρατηρήσουµε την διατοµή ενός καρότου, θα δούµε ότι οι ακτινωτές γραµµές µοιάζουν µε την ίριδα του µατιού!
Τα καρότα είναι µια ωφέλιµη τροφή, ειδικά για την όρασή µας, χάρη στην υψηλή περιεκτικότητα σε βιταµίνες και αντιοξειδωτικά, όπως το β-καροτένιο. Βοηθάει στην πρόληψη του καταρράκτη και µειώνει την πιθανότητα εκφύλισης της ωχράς κηλίδας.
- Μανιτάρια – αυτιά
Αν κόψουµε ένα µανιτάρι στην µέση, θα δούµε ότι έχει το σχήµα ανθρώπινου αυτιού. Τα µανιτάρια βοηθούν στην βελτίωση της ακοής και είναι από τα λίγα τρόφιµα που περιέχουν βιταµίνη D. Η βιταµίνη D είναι σηµαντική για υγιή οστά και ισχυροποιεί ακόµα και τα µικροσκοπικά οστάρια (σφύρα, άκµονας, αναβολέας) που βρίσκονται µέσα στο αυτί, τα οποία µεταδίδουν τον ήχο προς τον εγκέφαλο. Υπάρχει µάλιστα, ένα είδος βρώσιµου µανιταριού που ονοµάζεται «το αυτί του Ιούδα» και έχει το σχήµα του αυτιού!
- Φράουλες – δόντια
Το προφίλ του δοντιού και το εσωτερικό της φράουλας είναι παρόµοια. Οι φράουλες αποτελούν ένα φυσικό λευκαντικό δοντιών, χάρη στο µηλικό οξύ που περιέχουν και κρατούν δυνατά και υγιή τα δόντια. Επίσης, είναι πλούσιες σε βιταµίνη C, η οποία συνεισφέρει στην υγιεινή των ούλων και της στοµατικής κοιλότητας.
- Ντοµάτα – καρδιά
Ανοίγοντας µια ντοµάτα στην µέση, παρατηρούµε ότι χωρίζεται σε τέσσερεις «θαλάµους» που µοιάζουν µε τις κοιλότητες της καρδιάς. Οι ντοµάτες είναι πλούσιες σε λυκοπένιο και µελέτες έχουν δείξει ότι το λυκοπένιο προστατεύει από καρδιαγγειακές νόσους. Αν προσθέσουµε και λίγο ελαιόλαδο στην ντοµάτα, η απορρόφηση του λυκοπενίου από τον οργανισµό αυξάνεται, σχεδόν στο δεκαπλάσιο!
- Πνεύµονες – σταφύλια
Το τσαµπί του σταφυλιού µοιάζει µε τις κυψελίδες των πνευµόνων. Το σταφύλι µειώνει τον κίνδυνο νεοπλασµάτων του πνεύµονα, το εµφύσηµα και την ένταση των συµπτωµάτων του αλλεργικού άσθµατος.
- Τζίντζερ – στοµάχι
Το τζίντζερ (πιπερόριζα, παλαιότερη ελληνική ονοµασία ζιγγίβερις), έχει παρόµοιο σχήµα µε το στοµάχι και χρησιµοποιείται εδώ και αιώνες στην ανατολίτικη ιατρική για την ανακούφιση των στοµαχικών πόνων. Σύµφωνα µε τους ειδικούς, η τζιντζερόλη, το συστατικό που ευθύνεται για την πικάντικη γεύση και το άρωµα του τζίντζερ, είναι ένα φυτοχηµικό που έχει την ικανότητα να εµποδίζει την ναυτία και τον εµετό.
- Γλυκοπατάτα – πάγκρεας
Το µακρόστενο σχήµα της γλυκοπατάτας, µοιάζει αρκετά µε αυτό του παγκρέατος. Οι γλυκοπατάτες έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε β-καροτένιο, το οποίο είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό που προστατεύει όλους τους ιστούς του σώµατος, συµπεριλαµβανοµένου και του παγκρέατος. Επιπλέον, η γλυκοπατάτα ισορροπεί τον γλυκαιµικό δείκτη των διαβητικών.
- Νεφροί – φασόλια
Η οµοιότητα ανάµεσα στα φασόλια και στους νεφρούς είναι περισσότερο από εµφανής. Αυτή η τροφή έχει ισχυρή καθαρτική δράση και στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, τα φασόλια χρησιµοποιούνταν για την βελτίωση και την ενίσχυση της νεφρικής λειτουργίας. Περιέχουν πολλές βιταµίνες του συµπλέγµατος Β, χαµηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, πρωτεΐνες, σίδηρο, κάλιο και µαγνήσιο.
- Σέλινο – οστά
Οι λεπτοί µίσχοι του σέλινου µοιάζουν αρκετά µε τα οστά και µάλιστα τα ωφελούν πολύ. Το σέλινο είναι µια πλούσια πηγή πυριτίου, το οποίο αποτελεί µέρος της µοριακής δοµής που δίνει στα οστά δύναµη. Μια άλλη σύµπτωση είναι ότι τα οστά περιέχουν κατά 23% νάτριο, όπως και το σέλινο!
- Μπανάνες – χέρια
Οι µπανάνες είναι µια πολύ καλή πηγή καλίου, φυτικών ινών, βιταµίνης C και Β6, ενώ περιέχουν αντιοξειδωτικά και φυτοθρεπτικά συστατικά. Χάρη στην υψηλή περιεκτικότητα σε κάλιο, διατηρεί υγιείς τις αρθρώσεις, προστατεύει από τις µυϊκές κράµπες και συµβάλλει στην αποφυγή της οστεοαρθρίτιδας.
Είναι η ιδέα µου ή η φύση µοιάζει πάντα, να µας αφήνει «µικρά ίχνη» και εµείς το µόνο που χρειάζεται να κάνουµε, είναι να τα προσέξουµε;
Βιβλιογραφία:
- Costa Rodrigues J., Pinho O., Monteiro PRR. (2018). Can lycopene be considered an effective protection against cardiovascular disease? Food Chem, 245: 1148-1153
- Deacon G., Kettle C., Hayes D., Dennis C., Tucci J. (2017). Omega 3 polyunsaturated fatty acids and the treatment of depression. Crit Rev Food Sci Nutr, 57 (1): 212-223
- Haniadka et al. (2013). A review of the gastroprotective effects of ginger.Food Funct, 4 (6): 845-55
- Rocha et al. (2018). Nanodispersions of beta carotene: effects on antioxidant enzymes and cytotoxic properties.Food Funct, 9 (7): 3698-3706
Γεωπόνος,
Τεχνολόγος Τροφίµων Γ.Π.Α
