Της Μαριλένας Χαραλαμποπούλου*
1η Απριλίου του 1957 και η εκποµπή «Πανόραµα» του BBC, µε 8 εκατ. τηλεθεατές και παρουσιαστή τον Ρίτσαρντ Ντίµπλεµπι, παρουσιάζει ρεπορτάζ από την ανοιξιάτικη συγκοµιδή… µακαρονιών στην περιοχή Τιτσίνο της νότιας Ελβετίας!
«Η άνοιξη δεν εξέπληξε µόνο τους Βρετανούς φέτος. Εδώ στο Τιτσίνο, στα σύνορα Ελβετίας και Ιταλίας, η φύση γύρω από την λίµνη Λουγκάνο έχει ανθίσει δύο εβδοµάδες πριν από το συνηθισµένο. Βέβαια, οι καλλιέργειες µακαρονιών εδώ στην Ελβετία δεν συγκρίνονται µε τις ιταλικές. Πολλοί από εσάς, είµαι σίγουρος, θα έχετε δει εικόνες από τις τεράστιες εκτάσεις µε µακαρονόδενδρα στην κοιλάδα του Πο, στην Ιταλία. Για τους Ελβετούς όµως είναι περισσότερο οικογενειακή ενασχόληση…».
Με απόλυτη σοβαρότητα, ο Ντίµπλεµπι περιέγραφε πλάνα µε δένδρα γεµάτα µακαρόνια και την οικογένεια των Ελβετών καλλιεργητών να τα µαζεύουν από τα δένδρα, να τα απλώνουν προσεκτικά στον ήλιο για να στεγνώσουν και στο τέλος να απολαµβάνουν το παραδοσιακό γλέντι συγκοµιδής.
Ο δηµοσιογράφος συνέχισε να συζητά τις πικάντικες λεπτοµέρειες της καλλιέργειας µακαρονιών, απάντησε σε ερωτήµατα όπως γιατί τα ζυµαρικά είχαν το ίδιο µήκος, εξηγώντας ότι οφείλεται στην χρόνια συστηµατική καλλιέργεια.
Το τρίλεπτο ρεπορτάζ έκλεινε µε τα εξής λόγια: «Για όσους αγαπούν αυτό το πιάτο, τίποτα δεν συγκρίνεται µε τα µακαρόνια από ντόπιες καλλιέργειες».
Μια µέρα µετά την ανακοίνωση της ασυνήθιστης είδησης, οι Άγγλοι τηλεφωνούσαν στον σταθµό για να µάθουν πώς µπορούν κι εκείνοι να φυτέψουν µακαρονόδενδρα!
Η απάντηση του σταθµού ήταν: «Τοποθετείστε ένα µακαρόνι σε ένα τενεκεδάκι από σάλτσα ντοµάτας και ευχηθείτε για το καλύτερο»!
Η φάρσα µε τα µακαρόνια, παραµένει µια από τις πιο εµβληµατικές πρωταπριλιάτικες φάρσες όλων των εποχών, όχι µόνο για την δηµιουργικότητά της αλλά και για την δύναµη της τηλεόρασης και την εµπιστοσύνη που δείχνουν οι τηλεθεατές στους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς.
Η ιδέα ανήκε στον κάµεραµαν Τσαρλς ντε Γιέγκερ, ο οποίος είχε µία δασκάλα που συνήθιζε να λέει στον ίδιο και στους συµµαθητές του ότι «είστε τόσο ανόητοι που αν κάποιος σας πει ότι τα µακαρόνια φυτρώνουν σε δένδρα, θα το πιστέψετε»!
Όταν πρότεινε την ιδέα στον αρχισυντάκτη του δελτίου, εκείνος ενθουσιάστηκε και του έδωσε 100 λίρες για να την πραγµατοποιήσει. Το σενάριο περιέγραφε την συγκοµιδή µακαρονιών από µια οικογένεια στην Ελβετία που είχε παράδοση στην καλλιέργεια µακαρονόδενδρων.
Ο κάµεραµαν ταξίδεψε στην Ελβετία, βρήκε ηθοποιούς, κρέµασε από τα δένδρα µακαρόνια και στρώθηκε στην δουλειά.
Το ρεπορτάζ έπεισε ακόµη και τον διευθυντή του BBC, σερ Ίαν Τζέικοµπ, ο οποίος προβληµατίστηκε για την ύπαρξη µακαρονόδενδρων και στο τέλος της εκποµπής έψαξε µαζί µε την σύζυγό του στην εγκυκλοπαίδεια Britannica αλλά δεν βρήκαν κανένα σχετικό λήµµα που να αναφέρεται στα µακαρόνια.
Όταν ενηµερώθηκε για το αστείο, ξεκαρδίστηκε στα γέλια και συνεχάρη τους συντελεστές για την φαντασία τους.
Πολλοί Βρετανοί πείστηκαν ότι τα µακαρόνια φυτρώνουν στα δέντρα ενώ κάποιοι άλλοι απογοητεύτηκαν όταν έµαθαν ότι δεν θα µπορούσαν να καλλιεργήσουν τα δικά τους ζυµαρικά στο σπίτι.
Την εποχή εκείνη, τα µακαρόνια στο Ηνωµένο Βασίλειο ήταν ένα εξωτικό και σπάνιο πιάτο.
Οι περισσότεροι δεν γνώριζαν τίποτα για την παρασκευή του προϊόντος καθώς στα σούπερ µάρκετ έβρισκαν µόνο µακαρόνια σε κονσέρβα µε σάλτσα ντοµάτας, έτσι η καλλιέργεια µακαρονιών δεν θεωρήθηκε παράλογη από τους τηλεθεατές.
Το BBC δέχθηκε πολλά παράπονα και επικρίσεις για την εξαπάτηση των τηλεθεατών αλλά ο παραγωγός Ντέιβιντ Γουίλερ δεν µετάνιωσε ποτέ για την φάρσα, αντιθέτως είπε ότι ήταν πολύ σηµαντικό να διδάξει στους ανθρώπους ότι δεν µπορούν να πιστεύουν όλα όσα βλέπουν στην τηλεόραση.
Η ιστορία των ζυµαρικών
Τα ζυµαρικά είναι εδώ και αιώνες ένα από τα πιο δηµοφιλή είδη τροφίµων.
Ο περισσότερος κόσµος πιστεύει ότι τα ζυµαρικά προέρχονται από την Ιταλία, στην πραγµατικότητα όµως η ιστορία για την καταγωγή τους είναι περίπλοκη, µε πολλούς µύθους και αντιφάσεις.
Στην Ελληνική Μυθολογία αναφέρεται ότι ο Ήφαιστος δηµιούργησε ένα εργαλείο που έφτιαχνε «κορδόνια από ζύµη».
Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωµαίοι ετοίµαζαν πιάτα που έµοιαζαν πολύ µε τα σηµερινά µακαρόνια, µε την διαφορά ότι γίνονταν ψητά και όχι βραστά. Το όνοµα «µακαρόνια» πιθανόν να προέρχεται από το ελληνικό «µακαρία».
Είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι Έλληνες ετοίµαζαν αποξηραµένα παρασκευάσµατα από αλεύρι, που τα άφηναν µαζί µε λάδι και κρασί στους τάφους των κεκοιµηµένων (των µακάρων). Στην Κρήτη µέχρι και σήµερα ετοιµάζουν χειροποίητα κυλινδρικά ζυµαρικά, τις µακαρούνες.
Η πρώτη αναφορά ύπαρξης ζυµαρικών φαίνεται να προέρχεται από την Ελλάδα το 1.000 π.Χ. όπου η λέξη «λάγανον» περιέγραφε µια φαρδιά πλακωτή ζύµη από νερό και αλεύρι την οποία έκοβαν σε λωρίδες όπως γίνεται σήµερα µε τα «µατσάτα» στην Φολέγανδρο. Η ζύµη αυτή πέρασε στην Ιταλία από Έλληνες εποίκους (τότε Νεάπολη, σηµερινή Νάπολη) τον 8ο αιώνα π.Χ. και µετονοµάστηκε σε «laganum», τα σηµερινά λαζάνια.
Στην Ρώµη, σε ετρουσκικό τάφο του 4ου αιώνα π.Χ. απεικονίζονται σε τοιχογραφία διάφορα σκεύη που πιθανόν να χρησίµευαν για την παρασκευή ζυµαρικών.
Στο Βυζάντιο, τα ζυµαρικά σερβίρονταν ως γλυκό µε µέλι και κανέλα. Τα χριστουγεννιάτικα µελοµακάρονα αποτελούν συνέχεια αυτής της γαστρονοµικής συνήθειας.
Μέχρι και τον 17ο αιώνα τα µακαρόνια καταναλώνονταν ως πολυτελές γεύµα ή σαν γλυκό και την µεγάλη τους άνθιση την γνώρισαν κατά τον 18ο αιώνα. Το 1700 υπήρχαν στην Νάπολη 60 καταστήµατα που πωλούσαν ζυµαρικά και το 1785 είχαν φτάσει τα 280.
Το κλίµα της Νάπολης ήταν ιδανικό για την σωστή αποξήρανση των µακαρονιών τα οποία άπλωναν σε ξύλινες βέργες στον ήλιο για να στεγνώσουν.
Επειδή µέχρι τότε η ανάµιξη της ζύµης γινόταν µε τα πόδια, όπως το πάτηµα των σταφυλιών, ο βασιλιάς Φερδινάνδος Β’ ανέθεσε στον Σεζάρε Σπαντατσίνι να κατασκευάσει το πρώτο µηχανικό πατητήρι από χαλκό κι έτσι σύντοµα αρχίζουν να λειτουργούν και τα πρώτα εργοστάσια µακαρονιών.
Οι πρώτες σάλτσες ντοµάτας για ζυµαρικά εµφανίζονται το 1800 και οι άνθρωποι αρχίζουν να χρησιµοποιούν το πιρούνι. Μέχρι τότε τα έτρωγαν µε τα δάχτυλα και τα συνδύαζαν µε πιπέρι και τυρί.
Η βιοµηχανία ζυµαρικών γεννιέται στα τέλη του 19ου αιώνα όπου η παραγωγή ζυµαρικών αυτοµατοποιείται και εξαπλώνεται στην Ιταλία και σε ολόκληρο τον κόσµο.
Είναι αξιοπερίεργο το πόσο λίγο έχουν αλλάξει µέσα στο πέρασµα του χρόνου τα ζυµαρικά, µάλιστα σε πολλές συνταγές της σύγχρονης εποχής η µόνη διαφορά που εντοπίζουµε είναι το βράσιµο αντί για το ψήσιµο που συνήθιζαν οι πρόγονοί µας.
Σήµερα, άνθρωποι από όλα τα µέρη της γης απολαµβάνουν παραδοσιακές συνταγές µε ζυµαρικά προσαρµοσµένες στις ιδιοµορφίες και στην κουλτούρα της κάθε χώρας.
Ελληνικές Βιοµηχανίες Ζυµαρικών
Οι Έλληνες συνήθιζαν από παλαιοτάτων χρόνων (κάποιοι ακόµη και στις µέρες µας) να παρασκευάζουν κατά την διάρκεια του καλοκαιριού τα δικά τους ζυµαρικά (χυλοπίτες, τραχανά, λαζάνια) χρησιµοποιώντας το αλεύρι, τα αυγά και το γάλα από τα ζώα τους.
Η πρώτη επίσηµη οικοτεχνία παραγωγής µακαρονιών δηµιουργήθηκε το 1875 στην Τεγέα Αρκαδίας από τον Βασίλη Χαραλαµπόπουλο. Η σύζυγός του έφτιαχνε τα καλύτερα παραδοσιακά ζυµαρικά της περιοχής και είχε προξενήσει το ενδιαφέρον όλου του χωριού.
Ο Βασίλης Χαραλαµπόπουλος διαβλέποντας µια επαγγελµατική ευκαιρία, πήρε ένα βαρέλι από κρασί, άνοιξε τον πάτο, το γέµισε µε αλεύρι και έφτιαξε ένα αυτοσχέδιο ζυµωτήριο για µακαρόνια στην αυλή του σπιτιού του.
Καθώς τότε δεν υπήρχε ρεύµα, χρησιµοποίησε µια µεγάλη τροχαλία, έβαλε έναν πάσαλο, µία φτερωτή κι έναν γάιδαρο να γυρίζει γύρω γύρω για να δίνει κίνηση στην κατασκευή.
Το 1890 η οικοτεχνία µετατράπηκε σε βιοτεχνία και µεταφέρθηκε στο Ναύπλιο. Την ίδια περίοδο κυκλοφόρησαν τα πρώτα επώνυµα ζυµαρικά στην ιστορία του κλάδου µε την επωνυµία «Βεζούβιος».
Η µακαρονοποιία µεταφέρθηκε στον Πειραιά το 1909, εξελίχθηκε σε βιοµηχανία και το 1952 λανσάρονται στην αγορά τα µακαρόνια «ΣΤΑΡ».
Τα µακαρόνια KOΡΩNA ξεκινούν το 1910 στο εµπορικό λιµάνι του Πειραιά και το 1946 εξελίσσονται σε βιοµηχανία.
Η ιστορία της ΑΒΕΖ ξεκινά στο τσαγκαράδικο του υποδηµατοποιού Κ. Μήκα, στην Κωνσταντινούπολη, την δεκαετία του 1880 όταν σέρβιρε µακαρόνια στους πελάτες του ενώ αυτοί περίµεναν να τους επιδιορθώσει τα παπούτσια!
Το τσαγκαράδικο µετατράπηκε σε µακαρονοποιείο και µετά την Μικρασιατική καταστροφή η βιοµηχανία µεταφέρθηκε στην Θεσσαλονίκη.
Η MISKO ιδρύεται το 1927 στον Πειραιά, από τις οικογένειες Μιχαηλίδη και Κωνσταντίνη και το 1991 εντάχθηκε στον όµιλο Barilla.
Τα µακαρόνια ΗΛΙΟΣ ιδρύθηκαν το 1932 στην Ελευσίνα και το 1934 µεταφέρθηκαν στο κέντρο της Αθήνας, στο Μεταξουργείο. Τα πρώτα ζυµαρικά ονοµάστηκαν «SANTÉ» και στο τέλος του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου µετονοµάστηκαν σε «ΗΛΙΟΣ».
Η πρώτη επαφή της οικογένειας Κίκιζα µε τα ζυµαρικά ξεκινάει το 1938. Το 1947 ιδρύεται µονάδα παραγωγής µακαρονιών στην Αθήνα µε την επωνυµία «ΒΕΖΑΚ» και αργότερα καθιερώνεται η επωνυµία «Μέλισσα».
Η εταιρεία ΜΑΚΒΕΛ ιδρύθηκε το 1939 στην Θεσσαλονίκη µε την επωνυµία «Ερµής» και το 1945 µετονοµάστηκε σε «ΜΑΚΒΕΛ».
Τα ζυµαρικά Στέλλα ξεκινούν το 1957. Πολλοί από εµάς θυµόµαστε τον συµπαθητικό φούρναρη και το γνωστό σλόγκαν «40 χρόνια φούρναρης… έχω ψήσει».
Δικαιολογηµένα µε τόσες βιοµηχανίες ζυµαρικών, µάλλον εµείς οι Έλληνες είµαστε µακαρονάδες!
Εβδοµάδα… Μακαρονού
Η εβδοµάδα πριν την Καθαρά Δευτέρα και την Σαρακοστή ονοµάζεται εβδοµάδα της Τυρινής ή της Τυροφάγου ή της Μακαρονούς!
Η εβδοµάδα αυτή λειτουργεί ως ενδιάµεσος σταθµός και προετοιµάζει σταδιακά τους πιστούς για την µεγάλη νηστεία της Σαρακοστής.
Τα γαλακτοκοµικά προϊόντα έχουν την τιµητική τους, τυριά όλων των ειδών, αυγά, ζυµαρικά, πίτες και ψάρια.
Η τελευταία µέρα που επιτρέπονται τα γαλακτοκοµικά προϊόντα είναι η Κυριακή της Τυρινής, γιατί την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η νηστεία.
Αυτή η ηµέρα ονοµάζεται και «Κυριακή της Συγγνώµης». Σύµφωνα µε την παράδοση, το βράδυ της Τυρινής συνηθίζεται σε πολλά µέρη της Ελλάδος να γίνονται γεύµατα συγχώρεσης, όπου παλιές έχθρες σβήνουν και οι νεότεροι ζητούν συγχώρεση από τους µεγαλύτερους.
Στην Κέρκυρα, ανταλλάσσονταν ευχές για συγχώρεση και οι γυναίκες έστηναν χορό στα τρίστρατα. Ύστερα έπλεναν σχολαστικά τα σκεύη της κουζίνας µε αλισίβα για να φύγει κάθε ίχνος λίπους από τα προηγούµενα φαγοπότια, πριν έρθει η Καθαρά Δευτέρα και η Σαρακοστή.
Στο Σοχό της Θεσσαλονίκης, κάθε χρόνο αναβιώνει το πανάρχαιο έθιµο των Κουδουνοφόρων το οποίο διαρκεί δύο εβδοµάδες. Η κορύφωση του δρώµενου λαµβάνει χώρα την Καθαρά Δευτέρα και το «προστάβανι» είναι το έθιµο της συγχώρεσης κατά το οποίο οι µικρότεροι ζητούν συγγνώµη από τους µεγαλύτερους κι εκείνοι µαζί µε την συγχώρεση, τους προσφέρουν κι ένα πορτοκάλι.
Το φαγητό που χαρακτηρίζει αυτήν την εβδοµάδα είναι τα µακαρόνια, εξ ου και το Μακαρονού και σύµφωνα µε πανάρχαιο έθιµο «µακαρίζουµε», δηλαδή ενθυµούµαστε τους κεκοιµηµένους, τρώγοντας µακαρόνια.
Πηγές:
• Wrigley C., Corke H., See-tharaman K. & Faubion J. (2016). Encyclopedia of Food Grains, 2nd Edition, Oxford: Academic Press.
• https://ayla.culture.gr/karnavali-soxou/
• http://www.mixanitouxronou.gr/ta-prota-makaronia-stin-ellada-xekinisan-stin-arkadia-to-kolpo-gia-maziki-paragogi-choris-sygchrona-michanimata/
* Γεωπόνος,
Τεχνολόγος Τροφίµων Γ.Π.Α.
