Ροβανιέμι: Το σκοτεινό παρελθόν της «πατρίδας» του Άι Βασίλη

Η «επίσημη πατρίδα του Άι-Βασίλη» στη βόρεια Φινλανδία δεν γεννήθηκε ως χριστουγεννιάτικο παραμύθι, αλλά ως πόλη–φάντασμα που αναδύθηκε από τις στάχτες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ξαναχτίστηκε στρατηγικά ακολουθώντας το περίγραμμα του κεφαλιού ενός… ταράνδου. Το Ροβανιέμι, που σήμερα προσελκύει πάνω από 1,2 εκατ. επισκέπτες τον χρόνο ως «Santa Claus Village» και «επίσημο hometown του Santa», την περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου κάηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από τους ναζί και μετά επανασυστήθηκε ως παγκόσμιο brand Χριστουγέννων.​

Από ναζιστική βάση σε καμένη πόλη

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Λαπωνία χωρίστηκε σε ζώνες επιρροής και το Ροβανιέμι, σημαντικός σιδηροδρομικός κόμβος, έγινε βασική βάση του γερμανικού στρατού και της Luftwaffe. Όταν η φινλανδική πλευρά υποχρεώθηκε να εκδιώξει τις γερμανικές δυνάμεις το 1944, οι ναζί εφάρμοσαν πολιτική «καμένης γης», ανατινάζοντας και πυρπολώντας την πόλη και καταστρέφοντας περίπου το 90% των κτιρίων.​

Φωτογραφίες της εποχής δείχνουν ένα τοπίο με στάχτες και καμινάδες να στέκονται μόνες τους, ενώ μέχρι σήμερα κάτοικοι λένε ότι βρίσκουν καμένα ξύλα και μέταλλα στο έδαφος γύρω από τα σπίτια τους. Από έναν βιομηχανικό–στρατιωτικό κόμβο στον Αρκτικό Κύκλο, το Ροβανιέμι βρέθηκε κυριολεκτικά να ξαναρχίζει από το μηδέν.​

Η «πόλη-τάρανδος» του Άλβαρ Άαλτο

Μετά τον πόλεμο, η ανοικοδόμηση χρηματοδοτήθηκε και με διεθνή βοήθεια (UNRRA), και η Φινλανδία ανέθεσε στον διάσημο αρχιτέκτονα Άλβαρ Άαλτο να σχεδιάσει από την αρχή το Ροβανιέμι. Ο Άαλτο πρότεινε ένα ριζοσπαστικό masterplan: η πόλη να χαραχτεί στο χάρτη σαν κεφάλι ταράνδου, με τους κεντρικούς δρόμους να σχηματίζουν τα κέρατα, ως φόρο τιμής στη παράδοση της εκτροφής ταράνδων και στο αρκτικό τοπίο.​

Έτσι, το Ροβανιέμι απέκτησε μια διπλή ταυτότητα: αρχιτεκτονικό σύμβολο μοντερνισμού και ταυτόχρονα «σκηνικό» που συνδέεται οπτικά με ταράνδους, χιόνια και –καθόλου τυχαία– τις εικόνες που αργότερα θα ταυτίζονταν με τον Άι-Βασίλη και τα έλκηθρα.​

Η άφιξη της Ελεανόρ Ρούζβελτ και η γέννηση του Santa Village

Το μεγάλο «γύρισμα» προς το χριστουγεννιάτικο αφήγημα ήρθε το 1950, όταν η Ελεανόρ Ρούζβελτ, χήρα του Αμερικανού προέδρου Φράνκλιν Ρούζβελτ, επισκέφθηκε την περιοχή για να δει την ανοικοδόμηση με τα προγράμματα βοήθειας. Για να την υποδεχθούν, οι τοπικές αρχές έχτισαν σε λίγες εβδομάδες μια ξύλινη καλύβα πάνω στον Αρκτικό Κύκλο, λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη – το μετέπειτα «Roosevelt Cottage», που σήμερα θεωρείται το πρώτο κτίσμα του Santa Claus Village.​

Από εκεί και πέρα, το αφήγημα άρχισε να χτίζεται συστηματικά: το Ροβανιέμι συνδέθηκε με τον μύθο του Santa Claus, ο οποίος, σύμφωνα με τη φινλανδική παράδοση, ζούσε αρχικά στο απομονωμένο βουνό Κορβαντούντουρι, πολύ βορειότερα και πρακτικά μη προσβάσιμο. Η ύπαρξη αεροδρομίου (πρώην πεδίο της Luftwaffe) και ο νέος οδικός κόμβος έκαναν το Ροβανιέμι πολύ πιο βολική «πύλη» για τους τουρίστες, κι έτσι σταδιακά η πόλη αγκάλιασε την ταυτότητα της «πρωτεύουσας του Άι-Βασίλη».​

Πώς το Ροβανιέμι έγινε «επίσημη πατρίδα» του Άι-Βασίλη

Τη δεκαετία του 1980, η τουριστική στρατηγική απέκτησε ακόμη πιο οργανωμένη μορφή. Το 1985 το Ροβανιέμι ανακηρύχθηκε επίσημα ως «The Official Hometown of Santa Claus», ενώ το 1989, 16 μεγάλες φινλανδικές εταιρείες δημιούργησαν την «Santa Claus Land Association» με αποκλειστικό σκοπό τη διεθνή προώθηση του brand «Santa από τη Λαπωνία».​

Από τότε, «Άγιοι Βασίληδες» από τη Λαπωνία στάλθηκαν σε εμπορικές αποστολές από τις ΗΠΑ μέχρι την Ιαπωνία, το αεροδρόμιο μετονομάστηκε σε «Santa Claus’ Official Airport» και ένα μέρος παλιών στρατιωτικών κατασκευών – ακόμη και τμήμα πυρηνικού καταφυγίου – μετατράπηκε σε Santa Park, υπόγειο θεματικό πάρκο. Το αποτέλεσμα ήταν ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα «επινοημένης παράδοσης» και τουριστικού rebranding μιας πόλης με τραυματικό παρελθόν.​

Τουριστική έκρηξη και οι σημερινές προκλήσεις

Σήμερα, το Ροβανιέμι και ιδιαίτερα το Santa Claus Village δέχονται πάνω από 600.000 επισκέπτες ετησίως μόνο στο θεματικό πάρκο, ενώ συνολικά η πόλη κατέγραψε περίπου 1,2 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις το 2023, δηλαδή επισκέπτες δέκα φορές περισσότεροι από τους μόνιμους κατοίκους. Οικονομικά, ο τουρισμός έχει εκτοξεύσει τα έσοδα και έχει μετατρέψει την πόλη σε παγκόσμιο χειμερινό προορισμό, με πτήσεις τσάρτερ, resort, σαλέ και βιομηχανία εμπειριών γύρω από χιόνι, βόρειο σέλας και φυσικά τον Άι-Βασίλη.​

Ωστόσο, φινλανδικά και διεθνή μέσα επισημαίνουν ότι πολλοί κάτοικοι ανησυχούν για την υπερτουρισμό: συμφόρηση στους δρόμους, ακρίβεια στην κατοικία, πίεση στις υποδομές και φόβος ότι η πόλη χάνει την αυθεντικότητά της. Η «σκοτεινή ιστορία» της καμένης πόλης και του πολέμου τείνει να κρύβεται πίσω από το λαμπερό χριστουγεννιάτικο περιτύλιγμα, αν και τα ίχνη της – παλιοί στρατιωτικοί χώροι, ερείπια, ο σχεδιασμός της «πόλης-ελαφιού» – παραμένουν παρόντα για όποιον κοιτάξει πιο προσεκτικά.