Η δολοφονία του Καποδίστρια εξέτρεψε την πορεία της χώρας

Του ΜΕΛΕΤΗ Η. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ *

Εν όψει της διανοµής της ταινίας του Γιάννη Σµαραγδή για τον Ιωάννη Καποδίστρια, αξίζει να αναλογισθούµε τις επιπτώσεις της δολοφονίας του Κυβερνήτη τον Σεπτέµβριο του 1831. Όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του και µαρτυρίες συνεργατών του, ο Καποδίστριας σκόπευε να δηµιουργήσει ένα σύγχρονο κράτος ευρωπαϊκού επιπέδου, διεθνώς ουδέτερο και έδρα πνευµατικής δηµιουργίας µε διεθνή ακτινοβολία. Είχε ως πρότυπό του την Ελβετία, έδρα της Κοινωνίας των Εθνών µετά τον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο και του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο, στην συγκρότηση της οποίας ο ίδιος ο Καποδίστριας έπαιξε καθοριστικό ρόλο.

Η δολοφονία του Κυβερνήτη άνοιξε τον δρόµο για την εγκαθίδρυση ενός υπανάπτυκτου, εξαρτηµένου ελλαδικού κρατιδίου, που κατασκεύασαν στα µέτρα τους ο Φαναριώτης Μαυροκορδάτος και ο υπάλληλος του Αλή πασά Κωλέττης. Οι δύο αυτοί µοιραίοι για την χώρα άνθρωποι είχαν εργασθεί σκληρά για την εξουδετέρωση του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκάκη και τελικώς του Καποδίστρια. Είχαν συµβάλει καθοριστικά στον εµφύλιο πόλεµο, στον διχασµό, στην εξαγορά στην συνειδήσεων και στην δηµιουργία πολιτικών δοµών εξάρτησης και ξενοκρατίας. Κατά το διάστηµα πριν από την δολοφονία του Κυβερνήτη, είχαν αποδυθεί σε εκστρατεία «δολοφονίας χαρακτήρα» µε σηµερινούς όρους.

Τον Καποδίστρια έβλεπαν µε καχυποψία οι Άγγλοι, όχι ως «ρωσσόφιλο» αλλά ως προσωπικότητα που θα κατασκεύαζε ένα πρότυπο και ανεξάρτητο κράτος. Αυτοί επεδίωκαν απεναντίας µία ελεγχόµενη γεωπολιτική βάση στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτό είχαν ως βασικό υπεργολάβο τον Μαυροκορδάτο. Δεν υπάρχουν ασφαλώς γραπτές αποδείξεις, που να αποδεικνύουν εµπλοκή ξένων υπηρεσιών στην δολοφονία του Κυβερνήτη τον Σεπτέµβριο του 1931. Και αν υπήρξε τέτοια εµπλοκή, είναι απίθανο να έχει καταγραφεί σε επίσηµα έγγραφα. Και τελικώς ελληνικά ήταν τα χέρια που διέπραξαν το ανοσιούργηµα.

Η εγχώρια ολιγαρχία και διαπλοκή αισθάνθηκε ότι χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια της, λόγω της προσπάθειας του Καποδίστρια να δηµιουργήσει κράτος µε θεσµούς και διοικητική συγκρότηση ευρωπαϊκού τύπου, στο οποίο τα ιδιωτικά τελωνεία των Μαυροµιχαλαίων στην Μάνη, οι τοπικές εξουσίες τύπου Κουντουριώτη στην Ύδρα και τα διάφορα καπετανάτα δεν είχαν θέση. Όλοι αυτοί αισθάνονταν ότι την (αδιαµφισβήτητη) συµµετοχή τους στην Επανάσταση εδικαιούντο να την εξαργυρώσουν µε µία προνοµιακή θέση φεουδαρχικού τύπου στο νέο ελληνικό κράτος. Τελικώς, µε την δολοφονία του Κυβερνήτη κατόρθωσαν να κατοχυρώσουν τα συµφέροντά τους και την αέναη αναπαραγωγή της κληρονοµικής ολιγαρχικής εξουσίας τους σε ένα εξαρτηµένο, εξ αρχής χρεωκοπηµένο κρατίδιο.

Ο Καποδίστριας ήταν η ευκαιρία να υπάρξει ένα κράτος µε πνευµατικά και ηθικά θεµέλια. Η δυσλειτουργική φαυλοκρατική δοµή που αντιθέτως εγκαθιδρύθηκε, συνεχίζει να παράγει χρεωκοπίες και κρίσεις. Η εκπληκτική ταινία του Σµαραγδή δεν είναι µόνον καλλιτεχνικό αριστούργηµα και άσκηση ιστορικής αυτογνωσίας αλλά και αφορµή να ξανασκεφτούµε την πορεία µας εξ αρχής.

* Διδάκτωρ Οικονοµικών και Κοινωνικών Επιστηµών Πανεπιστηµίου Γενεύης