Το Μνηµείο δεν είναι πλατεία

Tου ΑΝΔΡΕΑ ΒΟΡΥΛΛΑ *

Υπάρχουν αποφάσεις που δείχνουν αν ένα κράτος είναι ώριµο -όχι επειδή αρέσουν στους επιτελάρχες της επικοινωνίας, αλλά γιατί αποκαθιστούν την αυτονόητη τάξη. Η µεταφορά της αποκλειστικής ευθύνης για το Μνηµείο του Αγνώστου Στρατιώτη στο Υπουργείο Άµυνας δεν είναι τυχαία διαχείριση χώρου,·είναι θεσµική επιλογή που µιλάει για σεβασµό και λογοδοσία.

Τα µνηµεία των αγνώστων στρατιωτών δεν είναι απλώς «σταθµοί» για συγκεντρώσεις και συµπαθείς -ή όχι- πολιτικές φιέστες. Είναι εθνικοί ιεροί τόποι, µε ρόλο διαιώνισης της µνήµης και της συλλογικής ευγνωµοσύνης. Σε πολλές χώρες η διαχείριση και η φρουρά τέτοιων τόπων εµπίπτει στις αρµοδιότητες των ενόπλων δυνάµεων ή συναφών υπηρεσιών, ώστε να διασφαλίζεται η αδιατάρακτη λειτουργία του τελετουργικού στοιχείου: στην Ουάσινγκτον, για παράδειγµα, ο Τάφος του Αγνώστου Στρατιώτη (Tomb of the Unknown Soldier στο Arlington National Cemetery) φυλάσσεται αδιαλείπτως από το 3ο Σύνταγµα Πεζικού («The Old Guard») του αµερικανικού Στρατού. Οι τελετές διεξάγονται σε απόλυτη σιωπή. Οι επισκέπτες οφείλουν να σταθούν ακίνητοι και σιωπηλοί. Οποιαδήποτε µορφή διαµαρτυρίας ή πολιτικής έκφρασης απαγορεύεται µε βάση τον οµοσπονδιακό νόµο, µε ποινές φυλάκισης για τους παραβάτες.

Στρατιωτικοποίηση

Αυτό δεν σηµαίνει «στρατιωτικοποίηση» της µνήµης. Σηµαίνει σαφής και υπεύθυνη διοίκηση. Στη Γαλλία, ο Τάφος κάτω από την Αψίδα του Θριάµβου και η «αιώνια φλόγα» έχουν τελετουργική συνέχεια και δηµόσια εποπτεία, ώστε οι τελετές για την Ηµέρα της Ανακωχής να µην µετατρέπονται σε σκηνικό αλάζονων υπερθεάσεων. Η πρόσβαση του κοινού επιτρέπεται, ωστόσο οι διαδηλώσεις ή οι πολιτικές συγκεντρώσεις απαγορεύονται απολύτως µε βάση προεδρικό διάταγµα του 1923.

Στο Λονδίνο ο Άγνωστος Πολεµιστής (Cenotaph του Whitehall) αναπαύεται στη Δυτική Ναυαρχίδα του Westminster Abbey, δηλαδή σε θρησκευτικό και πολιτιστικό χώρο, αλλά και εκεί η τιµητική φρουρά και οι τελετές έχουν σαφές πρωτόκολλο ώστε να µη διαχυθεί ο χώρος σε αυθαίρετες χρήσεις. Ο Public Order Act προβλέπει ότι οποιαδήποτε πολιτική διαδήλωση ή συγκέντρωση σε ακτίνα 50 µέτρων από το µνηµείο απαγορεύεται αυστηρά.

Στην Ιταλία, το µνηµείο στο Altare della Patria είναι ο επίσηµος χώρος όπου ο Πρόεδρος της Δηµοκρατίας καταθέτει στεφάνι στις εθνικές επετείους, όχι ένα ανοιχτό κάλεσµα για αυτοσχέδιες εκδηλώσεις. Κάθε πολιτική εκδήλωση, πανό ή διαµαρτυρία απαγορεύεται από τον ιταλικό Ποινικό Κώδικα.

Στην Πολωνία, ο Τάφος του Αγνώστου στο κέντρο της Βαρσοβίας λειτουργεί µε τη στενή συνεργασία του Υπουργείου Άµυνας και φρουρείται από µονάδες τιµητικής φρουράς.

Στη Ρωσία, το Μνηµείο του Αγνώστου Στρατιώτη φυλάσσεται από την Προεδρική Φρουρά και θεωρείται στρατιωτικός χώρος υψηλής ασφαλείας. Οποιαδήποτε πολιτική δραστηριότητα ή συγκέντρωση γύρω του απαγορεύεται αυστηρά.

Το επιχείρηµα «ελευθερία έκφρασης» δεν είναι ισοσκελισµένο µε το δικαίωµα να µετατρέπεις ένα ιερό τόπο µνήµης σε µικροπολιτικό πανηγύρι. Ελευθερία έκφρασης σε πλατείες και δρόµους ναι, απαξίωση και βεβήλωση ενός εθνικού µνηµείου όχι. Η κοινωνία κερδίζει περισσότερα όταν διατηρεί χώρους όπου η µνήµη προηγείται της διεκδίκησης, και όπου ο σεβασµός προς το σύµβολο αναγνωρίζεται ως προτεραιότητα.

Η συστηµατική παραµέληση των ευθυνών -«όλοι είναι υπεύθυνοι, άρα κανείς»- αναπαράγει το πρόβληµα. Όταν τα αρµόδια όργανα µοιράζονται την ευθύνη χωρίς σαφή συντονισµό, το αποτέλεσµα είναι νοµικό και πρακτικό χάος: από την εγκατάλειψη στην αισθητική και λειτουργική φθορά, από την ανοχή σε µικρο-παραβατικές συµπεριφορές µέχρι την πολιτική εκµετάλλευση. Η ανάθεση σε ένα ενιαίο φορέα (όπως στο Υπουργείο Εθνικής Άµυνας που διαθέτει την τεχνική και τελετουργική υποδοµή για την προστασία τέτοιων µνηµείων εθνικού χαρακτήρα) δηµιουργεί λογοδοσία και κανόνες εφαρµογής, όχι φίµωση της δηµοκρατίας.

Σεβασµός

Κριτική θα υπάρχει πάντα: όσοι βολεύονται στην αταξία θα µιλήσουν για «περιορισµό δικαιωµάτων». Αλλά η πραγµατική δηµοκρατία δεν είναι η ανοχή στην βεβήλωση: είναι ο σεβασµός σε θεσµούς και σύµβολα που ενώνουν. Όπως δείχνουν τα παραδείγµατα του εξωτερικού που αναφέρουµε παραπάνω, δεν πρόκειται για «παράδοση» ούτε για «συντηρητισµό», αλλά για πρακτική φροντίδα: τελετουργικά, φρουρά, συντήρηση, και σαφές πλαίσιο χρήσης. Αυτά εξασφαλίζουν ότι οι τιµές δεν θα µετατραπούν σε παιγνίδια εντυπώσεων.

Αν θέλουµε να κάνουµε κριτική στην Κυβέρνηση της ΝΔ για το Μνηµείο του Αγνώστου Στρατιώτη, απλά θα λέγαµε ότι κακώς ανέχθηκε τόσα χρόνια την προσβολή του Μνηµείου, µπροστά στα µικροκοµµατικά συµφέροντα. Η Κυβέρνηση άργησε για µια ακόµα φορά και τώρα µια σωστή απόφαση συνδέεται µε την απεργία πείνας του κ. Ρούτσι και το αντίσκηνο που «κοσµούσε» το Μνηµείο για περισσότερο από 20 µέρες. Μεγάλες ευθύνες έχουν και τα κόµµατα της αντιπολίτευσης ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΛΕΥΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και ΝΕΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ που εµπράκτως στήριζαν συγκεντρώσεις µπροστά στο Μνηµείο και σήµερα προσπαθούν να παρουσιάσουν ως στρατικοποίηση την απόδοση τιµής σ’ αυτούς που έδωσαν την ζωή τους για την ελευθερία µας.

Η απόφαση να µην αφήσουµε το Μνηµείο του Αγνώστου Στρατιώτη να γίνει «πλατεία» είναι πράξη σεβασµού στην ιστορία µας. Όποιος θέλει να διαµαρτυρηθεί έχει εκατοντάδες πλατείες και δρόµους, δεν χρειάζεται να φτάνει έως την όχθη της συλλογικής µνήµης για να ακουστεί.

Το µνηµείο δεν είναι αδελφός της ανοµίας. Είναι καθρέφτης της αξιοπρέπειας µας. Και η πολιτεία όταν αποφασίζει να το προστατέψει µε σαφή ευθύνη και τελετουργική συνέπεια, δεν περιορίζει τη δηµοκρατία, την υπηρετεί.

* Βουλευτής Β2 Δυτικού Τοµέα Αθηνών µε τη ΝΙΚΗ