Συνάντηση Μητσοτάκη – Ερτογάν – Το τετ-α-τετ που όλο αναβάλλεται

Τη δύσκολη ισορροπία της διατήρησης των «ήρεμων νερών» στο Αιγαίο, παρά την ένταση που ανεβαίνει διαρκώς στις ελληνοτουρκικές σχέσεις με το «ξεδίπλωμα» όλων των τουρκικών διεκδικήσεων στο πεδίο και την αντίδραση της Αθήνας σε αυτή την πολιτική, αναζητεί η Αθήνα από τη δύσκολη συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν στο περιθώριο της Γ.Σ. του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη.

Το κλίμα έχει επιβαρυνθεί σημαντικά τους τελευταίους μήνες, τόσο με προκλητικές κινήσεις και αμφισβητήσεις των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων όσο και από το γεγονός ότι η Αγκυρα δείχνει συχνά να αντιδρά σπασμωδικά σε κινήσεις της Αθήνας για προάσπιση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων και για ενίσχυση της άμυνας της χώρας.

Το κλίμα αυτό επιδεινώνεται και από το διεθνές περιβάλλον λόγω της κρίσης στη Γάζα, όπου η Τουρκία σηκώνει το λάβαρο του αντι-ισραηλινού μετώπου, κατηγορώντας μάλιστα όποιες χώρες διατηρούν ακόμη σχέσεις με το Ισραήλ ως «συνένοχους σε διάπραξη γενοκτονίας».

Η συνάντηση μέχρι την τελευταία στιγμή ήταν στον αέρα, κυρίως λόγω του σφιχτού προγράμματος της Γ.Σ. του ΟΗΕ και του γεγονότος ότι η παρουσία των δύο ηγετών στη Νέα Υόρκη συνέπιπτε μόνο το διήμερο 23-24 Σεπτεμβρίου, όπου ήδη υπήρχε πληθώρα υποχρεώσεων στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης.

Συνεχείς αναβολές

Ωστόσο, κανείς δεν κρύβει την ανησυχία ότι η συνάντηση αυτή μπορεί να αναδείξει με μεγαλύτερη ένταση τα προβλήματα, παλιά και νέα, που έχουν ανακύψει από τον Δεκέμβριο του 2023, όταν οι κύριοι Μητσοτάκης και Ερντογάν υπέγραφαν τη Διακήρυξη των Αθηνών με την προσδοκία ότι θα οδηγούσε σε αλλαγή πορείας στα Ελληνοτουρκικά.

Σχεδόν δύο χρόνια μετά, όχι μόνο δεν υπήρξε πρόοδος στις συνομιλίες Γεραπετρίτη – Φιντάν και στον Πολιτικό Διάλογο για την έναρξη ουσιαστικών συζητήσεων για την οριοθέτηση της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας, αλλά και όλες οι διαφορές και οι διεκδικήσεις της Τουρκίας έχουν μεταφερθεί από το επίπεδο της ρητορικής στο πεδίο.

Πολλές από τις εντάσεις που προκαλούνται έχουν ως αφετηρία την προσπάθεια της Τουρκίας να αντιδράσει στις κινήσεις της Ελλάδος για την άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της και να σπάσει έτσι την αντίληψη που θέλει να επιβάλει ότι η Διακήρυξη των Αθηνών σημαίνει και αυτοπεριορισμό στην άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων.

Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ) αποτέλεσε μια πρώτη δοκιμασία, καθώς αποτύπωσε το μέγιστο των ελληνικών διεκδικήσεων σε θαλάσσιες ζώνες, προκαλώντας την άμεση αντίδραση της Τουρκίας τόσο με τον δικό της ΘΧΣ όσο και με δηλώσεις και ανακοινώσεις που καταγράφουν όλο το πλέγμα των αμφισβητήσεών της. Πυρήνας των θέσεων αυτών είναι ότι η μέση γραμμή υπολογίζεται βάσει των ηπειρωτικών ακτών, αγνοώντας παντελώς ότι τα νησιά δεν παράγουν αυτομάτως θαλάσσιες ζώνες πέραν των 6 ν.μ., και φυσικά επανέρχεται και η θεωρία των «γκρίζων ζωνών», καθώς και το casus belli.

Ο ελληνικός ΘΧΣ βεβαίως ακόμη παραμένει σε επίπεδο εξαγγελιών και δεν έχει κατατεθεί στην Κομισιόν. Η εφαρμογή του, όμως, στο πεδίο θα δοκιμαστεί από την αντίδραση της Τουρκίας.

Τα τρία θέματα πάντως που αποτελούν τεστ αντοχής για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στην παρούσα φάση είναι: η στάση της Ελλάδος έναντι της Αγκυρας στο πρόγραμμα SAFE, η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου – Κρήτης και ο ανταγωνισμός στο πεδίο της Λιβύης.

Ο Ελληνας πρωθυπουργός έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι δεν θα δοθεί πράσινο φως στη συμμετοχή της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα SAFE, ύψους 150 δισ., για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης όσο η Τουρκία συνεχίζει να απειλεί με πόλεμο μια χώρα-μέλος. Παρά τα «παράθυρα» που είναι ανοιχτά για συμμετοχή τουρκικών εταιρειών στο πρόγραμμα, η καθαρή θέση της Αθήνας αλλά και της Λευκωσίας για βέτο σε ένα τέτοιο project προκαλεί οργή στην Τουρκία.

Ο ίδιος ο Ερντογάν θεωρεί «καμάρι» της σχεδόν 25ετούς θητείας του στην ηγεσία της Τουρκίας την αμυντική βιομηχανία της χώρας του, η οποία πλέον αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την αύξηση και την επέκταση της πολιτικής και διπλωματικής επιρροής της Αγκυρας. Το να βάζουν εμπόδια η Ελλάδα και η Κύπρος σε ένα τέτοιο σχέδιο δεν είναι ανεκτό από την τουρκική ηγεσία.

Ο κ. Μητσοτάκης έχει δηλώσει ότι θα θέσει το ζήτημα του casus belli στον Τούρκο ηγέτη και θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συζήτηση αυτή, καθώς η Τουρκία θεωρεί τη θέση αυτή αδιαπραγμάτευτο ζήτημα και πυλώνα της «Γαλάζιας Πατρίδας». Εξάλλου, όλα αυτά τα χρόνια, το μόνο που συζητούσε στη διάρκεια των διερευνητικών ήταν η περιορισμένη και κατόπιν δικής της έγκρισης, επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων και, πάντως, όχι στη θαλάσσια περιοχή των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και της Δωδεκανήσου.

Το ζήτημα της ηλεκτρικής διασύνδεσης αποτελεί ένα κρίσιμο θέμα, το οποίο φυσικά δεν θα συζητηθεί στην τεχνική του διάσταση. Ομως και σε αυτό η Τουρκία έχει δείξει την αποφασιστικότητά της, δηλώνοντας ότι κανένα έργο στην περιοχή δεν θα γίνει χωρίς τη δική της έγκριση. Για την Ελλάδα αποτελεί μείζονος σημασίας ζήτημα επειδή ουσιαστικά αποτελεί την πρώτη κίνηση άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων στην ΑΟΖ που κηρύχθηκε με την Ελληνοαιγυπτιακή Συμφωνία και, συγχρόνως, την πρώτη απόπειρα αμφισβήτησης του Τουρκολιβυκού Μνημονίου. Οσο καθυστερεί το έργο, άλλο τόσο υπάρχει ο κίνδυνος να εδραιωθεί η εικόνα ότι το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο είναι πιο «ισχυρό» από την ελληνοαιγυπτιακή οριοθέτηση.

Στο ζήτημα αυτό πάντως έχει ιδιαίτερη σημασία και η συνάντηση που θα έχει την Τρίτη στη Νέα Υόρκη ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με τον πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Χριστοδουλίδη, σε μια προσπάθεια να διαλυθούν τα σύννεφα που έχουν δημιουργηθεί με αφορμή την ηλεκτρική διασύνδεση και να βρεθεί τρόπος ώστε να ξεπεραστούν τα εμπόδια που είχαν προκύψει με ευθύνη της κυπριακής πλευράς.

Η Αθήνα θα περίμενε τουλάχιστον να αντιληφθεί η τουρκική πλευρά ότι το θέμα των διασυνδέσεων δεν αφορά μόνο την Ελλάδα αλλά και την ίδια την Τουρκία και έτσι θα πρέπει να βρεθεί ένας λειτουργικός τρόπος ώστε οι έρευνες και η πόντιση καλωδίων να γίνονται χωρίς να εγείρονται ζητήματα κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων, καθώς οι εργασίες αυτές είναι ελεύθερες στα διεθνή ύδατα.

Στο τραπέζι έχουν βρεθεί διάφορες ιδέες, μεταξύ αυτών και η φόρμουλα της γνωστοποίησης των ερευνών από το ερευνητικό πλοίο των εργασιών σε όλες τις παράκτιες χώρες της περιοχής. Ομως, και πάλι θα παραμένει το ερώτημα ποια θα είναι η χώρα που θα ασκήσει την αρμοδιότητα και θα εκδώσει τη NAVTEX για τη διεξαγωγή των εργασιών.

Αποτελεί επίσης θέμα προς διερεύνηση η ιδέα που έχουν αρχίσει να προωθούν οι Αιγύπτιοι για περιφερειακή Διάσκεψη με αντικείμενο την εκτέλεση των εργασιών διασυνδεσιμότητας και, σε επόμενο στάδιο, της οριοθέτησης.

Πέραν των άλλων προβλημάτων που ανακύπτουν, η φόρμουλα αυτή προσκρούει στην απαίτηση της Τουρκίας να συμμετέχει ισότιμα και το ψευδοκράτος.

Η Λιβύη, ειδικά η δυτική πλευρά, αποτελούσε τα τελευταία χρόνια προνομιακό πεδίο για την άσκηση της τουρκικής επιρροής, που οδήγησε και στο Τουρκολιβυκό Μνημόνιο. Η Αθήνα, με μεγάλη καθυστέρηση, έχει πραγματοποιήσει άνοιγμα και στις δύο πλευρές της Λιβύης, επιχειρώντας να ανατρέψει το κλίμα που υπήρχε, να αποκαταστήσει διαύλους και να εκμεταλλευτεί τη διπλωματική μόχλευση που προσφέρει τόσο η ιδιότητά της ως μέλους της Ε.Ε. όσο και η παρουσία της ως μη μόνιμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Αυτή η κινητικότητα έχει ενοχλήσει την Αγκυρα, η οποία διατηρεί ισχυρά συμφέροντα στη χώρα και ασκεί επιρροή και στις δύο πλευρές, έχοντας πλέον αποκαταστήσει τις σχέσεις με τον στρατηγό Χαφτάρ. Η Αγκυρα προσφέρει στην Ανατολική Λιβύη οικονομικές και εμπορικές σχέσεις και ισορροπία έναντι της Τρίπολης, ζητώντας από τον Χαφτάρ την κύρωση του Τουρκολιβυκού Μνημονίου. Από την άλλη, η Τρίπολη απαντά σε αυτή την «απιστία» της Αγκυρας συναινώντας με την Αθήνα στην έναρξη διαλόγου για την οριοθέτηση ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας.

Βεβαίως, η διαδικασία που συμφώνησαν να εγκαινιάσουν ο Γιώργος Γεραπετρίτης και ο ομόλογός του από την κυβέρνηση της Τρίπολης, την περασμένη Τετάρτη, είναι εξαιρετικά δύσκολη και δύσκολα θα καταλήξει σε αποτέλεσμα. Κι αυτό όχι μόνο γιατί υπάρχουν «βαρίδια» στο τραπέζι, καθώς η μεν ελληνική πλευρά ζητά την αγνόηση του Τουρκολιβυκού Μνημονίου, η δε λιβυκή την αποδοχή του χάρτη που κατέθεσε στον ΟΗΕ και την κατάργηση της μέσης γραμμής βάσει της οποίας η Ελλάδα χάραξε και τα οικόπεδα νότια της Κρήτης που οδεύουν προς τη Chevron.

Η κυβέρνηση της Τρίπολης είναι μεταβατική και είναι αμφίβολο αν οποιαδήποτε επόμενη ενιαία κυβέρνηση θα θεωρήσει ότι δεσμεύεται απ’ όσα έχουν συζητηθεί ή συμφωνηθεί σε αυτή τη διαδικασία διαλόγου.

Το θέμα της Γάζας αποτελεί ένα ακόμη ζήτημα τριβής, καθώς για τον Ερντογάν δεν αρκεί πια μια δήλωση ότι πρέπει να υπάρξει εκεχειρία και να αντιμετωπιστεί η ανθρωπιστική κρίση, ώστε να μη χαρακτηρίζει μια χώρα «συνεργός στη γενοκτονία» του Ισραήλ. Ο Τούρκος πρόεδρος μάλιστα δήλωσε ότι θα βρεθεί στη Νέα Υόρκη ως «η φωνή της Παλαιστίνης» και είναι προφανές ότι στη συζήτηση αυτή δεν μπορεί να υπάρξει συνεννόηση με την Αθήνα.

Εχει ενδιαφέρον όμως αν από την τουρκική πλευρά τεθεί το ζήτημα που κυριαρχεί τις τελευταίες ημέρες στα τουρκικά ΜΜΕ και μάλιστα το τουρκικό ΥΠΑΜ την Πέμπτη εκτόξευσε εμμέσως και απειλές, με την ένταξη στην Κυπριακή Εθνοφρουρά του ισραηλινού αντιαεροπορικού συστήματος BARAK MX, το οποίο ενισχύει σημαντικά την άμυνα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ηδη τα τουρκικά ΜΜΕ αναπτύσσουν θεωρίες συνωμοσίας περί προσπάθειας του Ισραήλ, μέσω της Κύπρου και της Ελλάδος, να περικυκλώσει την Τουρκία, θυμίζοντας τα σενάρια του 1998, όταν, υπό την απειλή άσκησης βίας, η Κύπρος απέσυρε τους S-300.

Στον Λευκό Οίκο ο Ερντογάν με F-16 και F-35 στην ατζέντα

Η ανακοίνωση το βράδυ της Παρασκευής από τον πρόεδρο Τραμπ ότι θα υποδεχθεί στις 25 Σεπτεμβρίου τον Ερντογάν στον Λευκό Οίκο αλλάζει βεβαίως τα δεδομένα, καθώς πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη που θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο την αλαζονεία της Αγκυρας.

Ο πρόεδρος Τραμπ, στην ανάρτησή του, αναφέρει ότι ανυπομονεί να υποδεχθεί στις 25 Σεπτεμβρίου τον Ερντογάν, «με τον οποίο πάντοτε είχαμε καλές σχέσεις», και ότι εν όψει της συνάντησης εργάζονται για πολλές εμπορικές και στρατιωτικές συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένης της μεγάλης κλίμακας αγοράς αεροσκαφών Boeing, μιας σημαντικής συμφωνίας για τα F-16 και της συνέχισης των συνομιλιών για τα F-35, οι οποίες αναμένεται να ολοκληρωθούν θετικά.

Η ανακοίνωση του Ντόναλντ Τραμπ επιβεβαίωσε τα δημοσιεύματα των τελευταίων δύο ημερών, ότι η επίσκεψη του υιού Τραμπ στην Τουρκία και η μυστική συνάντησή του με τον Ερντογάν, όπου προσφέρθηκε μια γενναία πρόταση αγοράς 300 αεροσκαφών από την Boeing για την Turkish Airlines, αλλά και η προώθηση μεγάλων συμφωνιών για αγορά ενέργειας, ήταν αυτές που άνοιξαν την πόρτα του Λευκού Οίκου στον Τούρκο πρόεδρο.

Βεβαίως, κρίσιμο σημείο θα είναι το πώς ο Τούρκος ηγέτης θα τοποθετηθεί στη Γ.Σ. του ΟΗΕ για τον πόλεμο στη Γάζα, καθώς έχει στραφεί και εναντίον των ΗΠΑ για τη στήριξη που προσφέρουν στο Ισραήλ.

Πάντως, είναι σημαντικό για τον Τούρκο ηγέτη ότι εξασφαλίζει, ύστερα από έξι χρόνια, πρόσκληση για να επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο.