Σεπτέµβριος, ο Τρυγητής

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ της Μαριαλένας Χαραλαµποπούλου *

Αμπέλι μου πλατύφυλλο και κοντοκουρεμένο,

δέσε σταφύλια κόκκινα, να μπω να σε τρυγήσω,

να κάμω αθάνατο κρασί, μοσχοβολιά γιομάτο.

~ Κώστας Κρυστάλλης

Αυτή την εποχή, από τα τέλη του καλοκαιριού µέχρι τα µέσα Οκτωβρίου, σε όλη την Ελλάδα, ξεκινάει ο τρύγος. Ανάλογα µε την ποικιλία του σταφυλιού, την θέση του αµπελιού και το µικροκλίµα της περιοχής, οι αµπελουργοί συλλέγουν τα ώριµα σταφύλια, τα οποία θα χρησιµοποιήσουν για την παραγωγή του κρασιού.

Ο Σεπτέµβριος, µήνας που γίνεται ο τρύγος, ονοµάζεται και Τρυγητής και οι περισσότερες απεικονίσεις του, ακόµη και από την βυζαντινή περίοδο, τον παριστάνουν ή να τρυγά ο ίδιος ή να είναι στεφανωµένος µε κλήµατα της αµπέλου ή να βρίσκεται περιστοιχισµένος από εύθυµους άντρες και γυναίκες, λόγω του µεθυστικού καρπού του αµπελιού.

Στην Ελλάδα, ο τρύγος έχει ριζωµένες παραδόσεις που αντικατοπτρίζουν την µακρόχρονη ιστορία και τον πολιτισµό της χώρας µας. Προστάτης του αµπελιού από την αρχαία εποχή ήταν ο θεός Διόνυσος. Ο τρύγος αποτελούσε σηµείο αναφοράς για την αγροτική ζωή καθώς η περίοδος του τρύγου ήταν ένα πανηγύρι στο οποίο συµµετείχε όλο το χωριό. Δεν είναι τυχαίο ότι αποτελεί µέρος του τρίπτυχου «θέρος, τρύγος, πόλεµος».

Η έκφραση «θέρος, τρύγος, πόλεµος» αναφέρεται στην αρχαία ελληνική παροιµία που περιέγραφε τις τρεις βασικές απαιτητικές και χρονοβόρες εργασίες για τους αγρότες: τον θερισµό των σιτηρών, τον τρυγητό των σταφυλιών και τον πόλεµο που απαιτούσε την επιστράτευση όλης της οικογένειας. Η έκφραση αυτή υπογραµµίζει τις δυσκολίες και τις απαιτήσεις της αγροτικής ζωής, όπου η εποχή του θερισµού και του τρύγου ήταν γεγονότα που κρατούσαν όλη την οικογένεια σε εγρήγορση.

Όσο πλησίαζαν οι µέρες προς τον τρύγο, σταµατούσαν όλες οι άλλες δραστηριότητες και άρχιζαν οι προετοιµασίες. Το πατητήρι καθαριζόταν σχολαστικά για να µπουν τα σταφύλια, τα οποία τότε τα κουβαλούσαν µε κοφίνια πάνω σε γαϊδουράκια. Αφού έριχναν τα σταφύλια στο πατητήρι, ξεκινούσε η διαδικασία κατά την οποία µικροί και µεγάλοι µαζεύονταν στα πατητήρια (ληνοί) για να «χορέψουν» µε γυµνά πόδια πάνω στα σταφύλια µέχρι να βγει ο χυµός, ο µούστος.

Μετά το πάτηµα και το γέµισµα των βαρελιών όλοι µαζί, οικογένεια και εργάτες, έτρωγαν για να ευχηθούν «και του χρόνου να είµαστε καλά» και «καλά κρασιά»!

Οι γυναίκες στα χωριά συνήθιζαν να βράζουν ένα µέρος από τον αζύµωτο ακόµη µούστο, µαζί µε µια κουταλιά αλισίβα για να φτιάξουν µουσταλευριές, µουστοκούλουρα και πετιµέζι, που είχαν την τιµητική τους.

Τα γιοµατάρια (νέα κρασιά) τα άνοιγαν συνήθως στην γιορτή του Αγίου Δηµητρίου (26 Οκτωβρίου) ή στις 3 Νοεµβρίου, ανήµερα του Άη Γιώργη του Μεθυστή.

Σήµερα, τα περισσότερα οινοποιεία χρησιµοποιούν σύγχρονες µεθόδους για να παραλάβουν τον χυµό των σταφυλιών, υπάρχουν όµως ακόµη οικογένειες που συνεχίζουν να πατούν τα σταφύλια µε τα πόδια, όπως γινόταν παραδοσιακά, έτσι ώστε να διατηρηθεί η παραδοσιακή µέθοδος και µέσω αυτής να παραχθεί ένα κρασί µε µοναδικό χαρακτήρα.

Το πάτηµα των σταφυλιών, πέρα από την παραγωγή του κρασιού, είναι µια δραστηριότητα συνδεδεµένη µε τον πολιτισµό και αντιπροσωπεύει την σκληρή δουλειά και την αφοσίωση που απαιτείται για την παραγωγή κρασιού καθώς και για την διατήρηση της παράδοσης και της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς.

Η Νεµέα, που αποτελεί την µεγαλύτερη αµπελουργική ζώνη της Ελλάδος και των Βαλκανίων, η Νάουσα, η Χαλκιδική και η Σαντορίνη, φηµίζονται για τους αµπελώνες τους και προσφέρουν την ευκαιρία στους επισκέπτες να παρατηρήσουν από κοντά ή ακόµη και να συµµετέχουν στη διαδικασία του τρύγου.

Πολλά χωριά και πολιτιστικοί σύλλογοι, για να γιορτάσουν τον τρύγο, διοργανώνουν εορταστικές εκδηλώσεις µε µουσική, χορό και παραδοσιακά φαγητά, προσελκύοντας οινόφιλους και τουρίστες από όλο τον κόσµο.

Ο τρύγος, οικουµενικά και διαχρονικά, συµβολίζει τον κύκλο της ζωής, την εργασία, την αφοσίωση και την πολύτιµη αξία της συνεργασίας καθώς απαιτείται σχεδόν πάντα οµαδική εργασία.

Στο τέλος, υπάρχει και η ανταµοιβή, για τον κόπο και την προσπάθεια που απαιτήθηκαν, αφού οδηγεί στην παραγωγή της νέας σοδειάς.

Καλό Σεπτέµβριο
και καλά κρασιά!

* Γεωπόνος, Τεχνολόγος τροφίµων, Γ.Π.Α