Υπόθεση Λαμπράκη: το δεδικασμένο της Ιστορίας

Εγινε πριν λίγες ημέρες, στην ιστορική Αίθουσα Τελετών της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ, μια  παρουσίαση του βιβλίου “Επιτελών το Καθήκον μου” του Χρήστου Σαρτζετάκη. Με αυτό ο ανακριτής της Υπόθεσης Λαμπράκη και μετέπειτα έως και Πρόεδρος της Δημοκρατίας,  έχει δώσει την οριστική του κατάθεση επί των γεγονότων που συγκλόνισαν την Ελλάδα στην δεκαετία του 60, αλλά και καθόρισαν πολλά στον μετέπειτα δημόσιο βίο της χώρας.

Αυτό που ξεκίνησε ως παρουσίαση,  εξελίχθηκε σε κάτι πολύ περισσότερο. Έγινε μια συνολική αναδρομή στην εποχή εκείνη όπου η Δημοκρατία χρειάστηκε αγώνες για να παραμείνει όρθια και για να αμυνθεί ενάντια στο παρακράτος και τους σκοτεινούς μηχανισμούς του. Στα “άγρια χρόνια” που έφεραν πολλούς σε διασταύρωση με την Ιστορία.

Σ’ αυτή την συγκυρία, ο Κώστας Γαβράς – ο σκηνοθέτης του “Ζ” που έκανε την Υπόθεση Λαμπράκη αλλά και την φιγούρα του Χρήστου Σαρτζετάκη γνωστή σ’ όλη την Ευρώπη αλλά και τον κόσμο το 1968, αφότου δηλαδή στην Ελλάδα η Χούντα είχε επαληθεύσει τις πιο σκοτεινές σκιές της υπόθεσης – αφηγήθηκε πώς, γι αυτόν, η υπόθεση εκείνη έδειξε πώς ο Εμφύλιος συνεχίστηκε στην Ελλάδα με άλλα μέσα. Πώς η τύχη του να βρεθεί στον Στρατό ο αδελφός του με τον συγγραφέα του “Ζ”, τον Βασίλη Βασιλικό, του έφερε στα χέρια το βιβλίο, που τον έκανε από την αρχή να πεί “Ένα φιλμ υπάρχει εδώ, γεννιέται “. Πώς η συμπαράσταση του επίσης αυτοεξόριστου μεγάλου Ισπανού λογοτέχνη Χόρχε Σεμπρούν έκανε εφικτή την δομήση του σεναρίου, την αναζήτηση χρηματοδότησης αλλά και φωτεινών ηθοποιών σαν τον Υβ Μοντάν, τον Ζαν-Λουϊ Τρεντινιάν, την Ειρήνη Παππά που “έδωσαν” την εικόνα της Υπόθεσης Λαμπράκη στο διεθνές κοινό. Πώς η δυσκολία να βρεθεί χρηματοδότηση, αλλά και η αδυναμία να γίνουν γυρίσματα στην Ελλάδα, οδήγησαν την κινηματογράφηση στην Αλγερία του Μπουμεντιέν – όπου αρχικά το εκεί στρατιωτικό καθεστώς αυτονόητα δίστασε, ύστερα όμως στήριξε το εγχείρημα για να δείξει ότι “εμείς κάναμε διαφορετική Επανάσταση!”, φθάνοντας να αδειάσει το Αλγέρι για 10 μέρες ώστε να γίνουν απρόσκοπτα τα γυρίσματα! Πώς , τις πρώτες μέρες της προβολής στο Παρίσι, το “Ζ” τράβηξε λιγοστό μόνο κόσμο· αλλά σιγά-σιγά η προσέλευση του κοινού πύκνωσε· πώς ο κόσμος άρχισε, στις αίθουσες, να χειροκροτεί και να ζητωκραυγάζει· πώς βαθμιαία το “Ζ” έγινε εμβληματική ταινία και, δεκαετίες αργότερα, άνθρωποι ρωτούσαν τον Κώστα Γαβρά “τι απέγινε ο νεαρός ανακριτής της υπόθεσης”…

Ο Βασίλης Βασιλικός, πάλι, περιέγραψε πώς ενώ μελετούσε και σχεδίαζε το υλικό για το “Ζ”, έφθασε  μια μέρα στην πόρτα του ένα φορτηγάκι με 40 κούτες προανακριτικό υλικό της δικογραφίας· πώς, το γεγονός ότι ο ίδιος είχε σπουδάσει νομικά, του επέτρεψε να κατανοήσει την διαδρομή της υπόθεσης· πώς η ίδια η εξέλιξή της και η κάλυψη από τους δημοσιογράφους της εποχής – Γιάννη Βούλτεψη, Γιώργο Ρωμαίο, Γιώργο Μπέρτσο – τον έκανε να συνδυάσει μια πλοκή αστυνομικού μυθιστορήματος με την αποκάλυψη των σκοτεινότερων πτυχών μιας ούτως ή άλλως σκοτεινής εποχής· πώς, γι αυτόν ΒορειοΕλλαδίτη, το κλίμα της εποχής στην Θεσσαλονίκη, εκείνο “που έφαγε τον Λαμπράκη” ήταν και εκείνο που πρωταγωνίστησε αληθινά στο βιβλίο – κι αργότερα στην ταινία.

Μιλώντας με την δική του, αναλυτική γλώσσα, ο Βαγγέλης Βενιζέλος εξήγησε πώς, για την δική του ματιά, η διαδρομή του Χρήστου Σαρτζετάκη δείχνει το πώς λειτουργεί ως δοκιμασία “η διασταύρωση με την ιστορία”. Αλλά και πώς η Υπόθεση Λαμπράκη ανέδειξε – ως στιγμή που έκρινε πολλά πράγματα, το πώς το μετεμφυλικό Κράτος , η λειτουργία παραΣυντάγματος και παρακράτους χρειάστηκε πάλη σε πολλά επίπεδα (όχι το λιγότερο στο εσωτερικό της Δικαιοσύνης, αλλά και με την πολιτική εξουσία, το βαθύ κράτος) προκειμένου να επικρατήσει εκείνο που περιέγραψε ως “δεδικασμένο της Ιστορίας”. Και  το οποίο τελικά επεκράτησε.

Ενδιαφέροντα πράγματα. Όχι μόνο “ιστορικής σημασίας”…