Το αρχαίο “Κύπελλο του Λυκούργου” και η… νανοτεχνολογία!

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστορία του “Κυπέλλου του Λυκούργου”, το οποίο από παλιά απασχολεί τους επιστήμονες για τις περιέργες ιδιότητές του. Το Βρετανικό Μουσείο, την δεκαετία του 1950, πρόσθεσε στην συλλογή του ένα αρχαίο γυάλινο ποτήρι, το οποίο ονομάζεται «Κύπελλο του Λυκούργου», επειδή στην εξωτερική πλευρά του απεικονίζει τον θρίαμβο του Διονύσου επί του βασιλιά της Θράκης –Λυκούργου- ο οποίος είναι μπλεγμένος στα αμπέλια του! Η κατασκευή είναι πολύ προσεγμένη, καθώς το εσωτερικό είναι λείο, ενώ το εξωτερικό έχει ανάγλυφες διακοσμήσεις. Αυτού του είδους τα ρωμαϊκά αγγεία κατασκευάστηκαν κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ., ενώ περίπου 50 κύπελλα έχουν διασωθεί από τότε , ελάχιστα όμως είναι σε καλή κατάσταση, μεταξύ των οποίων και το Κύπελλο του Λυκούργου.

Αυτό που κάνει το συγκεκριμένο Κύπελλο να ξεχωρίζει είναι ότι δημιουργεί ένα περίεργο οπτικό φαινόμενο, το οποίο απασχολεί την επιστήμη εδώ και δεκαετίες. Υπό κανονικό φωτισμό μοιάζει με πράσινο νεφρίτη, αλλά όταν φωτίζεται από πίσω, γίνεται κόκκινο! Αρχικά, οι ειδικοί δεν ήταν σίγουροι αν το κύπελλο ήταν από γυαλί ή από πολύτιμους λίθους. Μόλις το 1990 ανακάλυψαν γιατί άλλαζε χρώμα!

Φαίνεται ότι το γυαλί περιέχει ιχνοστοιχεία χρυσού και αργύρου σε πολύ μικρή ποσότητα. Με κάποιον άγνωστο μέχρι στιγμής τρόπο, οι αρχαίοι Ρωμαίοι , είχαν καταλάβει ότι όταν χτυπάει το φως το γυαλί , στο οποίο  έχουν ενσωματωθεί μικρά σωματίδια χρυσού και αργύρου, αλλάζει το χρώμα του. Η σύγχρονη επιστήμη έχει ένα όνομα γι’ αυτό το αποτέλεσμα -διχρωτισμός, και το ποτήρι που εμφανίζει αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως διχρωματικό γυαλί, ενώ ολόκληρη η διαδικασία παραπέμπει στη νανοτεχνολογία.

Παρόλα αυτά όμως, η απλή προσθήκη χρυσού και ασημιού στο γυαλί δεν θα παράγει αυτές τις μοναδικές οπτικές ιδιότητες. Γι ‘αυτό τα σωματίδια χρυσού και αργύρου πρέπει να σχηματίζουν υπομικροσκοπικούς κρυστάλλους ή κολλοειδή. Αυτά τα κολλοειδή προκαλούν φαινόμενα σκέδασης φωτός που έχουν ως αποτέλεσμα τις διχρωματικές επιδράσεις.

Η προσθήκη μετάλλων ή μεταλλικών οξειδίων στο γυαλί δεν ήταν άγνωστη στους κατασκευαστές γυαλιών στην Ρώμη. Για παράδειγμα, αδιαφανή κόκκινα και καφέ γυαλιά δημιουργούνταν με την προσθήκη χαλκού. Ωστόσο, η αδυναμία ελέγχου της διαδικασίας χρωματισμού , εξηγεί γιατί η τεχνολογία δεν αναπτύχθηκε ποτέ, πέρα από τον 4ο αιώνα. Μεταξύ των γυαλιών που κατασκευάστηκαν , το Κύπελλο του Λυκούργου , είναι ένα εξαίρετο παράδειγμα και ένα από τα πιο τεχνικά προηγμένα γυάλινα αντικείμενα που κατασκευάστηκαν πριν από την σύγχρονη εποχή. Η παρουσία νανοσωματιδίων πάντως σε αυτά τα υλικά, δεν σημαίνει πως οι αρχαίοι κατείχαν την γνώση της νανοτεχνολογίας.

Ο Ian Freestone στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου, ο οποίος μελέτησε το Κύπελλο, πιστεύει ότι αυτοί οι αρχαίοι τεχνίτες ήταν «εξειδικευμένοι μεν, αλλά όχι νανοτεχνολόγοι, αφού δε γνώριζαν πως δούλευαν στη νανοκλίμακα».