Στην Ελλάδα τα πρώτα σκιρτήματα σοσιαλιστικών ιδεών, ατελείς βέβαια, εμφανίστηκαν από τον 19ο κιόλας αιώνα. Πρωτοστάτησαν στη διάδοση τους μορφές όπως ο Πλάτων Δρακούλης και ο Γεώργιος Σκληρός, ενώ υλικό περιεχόμενο τους προσέδωσε μία εμβληματική μορφή, στο συνδικαλιστικό κυρίως κίνημα, ο εβραϊκής καταγωγής Αβραάμ Μπεναρόγια.
Η εμφάνιση του ΚΚΕ, στην αρχή με συνδικαλιστική μορφή (ΣΕΚΕ), στην περίοδο του μεσοπολέμου και η δυναμική που ανέπτυξε στην ταραγμένη δεκαετία του ‘30, δεν άφησε και πολλά περιθώρια αυτόνομης έκφρασης των σοσιαλιστικών ιδεών, ως διακριτού στίγματος. Η μεγαλειώδης αντιστασιακή εποποιΐα της τετραετίας 1941-44, ανέτρεψε όλες τις βεβαιότητες της προηγούμενης, ειρηνικής περιόδου.
Το ΚΚΕ από απόβλητο και διωκόμενο αναδείχθηκε σε πρωταγωνιστή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Η ορμητική είσοδος του λαϊκού παράγοντα και η ριζοσπαστικοποίηση των λαϊκών στρωμάτων, δημιούργησαν επαρκή χώρο και για την αυτοτελή ανάπτυξη και διάδοση του σοσιαλιστικού ρεύματος.
Η σύγκρουση με το κομμουνιστικό υπόδειγμα, σε συνδυασμό με το κλίμα αγωνιστικής ανάτασης, που διευκόλυνε και την επαφή ευρύτερων στρωμάτων με προωθημένες αντιλήψεις, ακόμη και ανατρεπτικές ως προς το κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα, δημιούργησε το «εύφορο έδαφος» για να καλλιεργηθούν αυτές οι ιδέες. Ηταν μία εποχή όπου, η εκ των πραγμάτων απουσία του αστικού κράτους, ως αναγνωρισμένης μορφής εξουσίας, βοηθούσε στην «απενοχοποίηση» ιδεών που μέχρι τότε αντιμετωπίζονταν ως «ποινικά αδικήματα».
Η ηγεμονική παρουσία και δράση του ΚΚΕ, στο πεδίο της αντίστασης, με τη δημιουργία του ΕΑΜ και του στρατιωτικού του βραχίονα, του ΕΛΑΣ, αλλά και της οργανωτικής του παρουσίας στο χώρο της νεολαίας, κυρίως της φοιτητικής, με την ΕΠΟΝ, στένευε τα περιθώρια για την αυτόνομη ανάπτυξη ενός σοσιαλιστικού ρεύματος, με δική του λαϊκή απήχηση και επιρροή.
Περιορίστηκε έτσι στα πλαίσια του ΕΑΜ, με μόνη ίσως αξιόλογη περίπτωση, αυτή της ΕΚΚΑ, του Γεωργίου Καρτάλη. Αλλά και στους κόλπους του ΕΑΜ, αναδείχθηκαν, με την ισχυρή προσωπικότητα και το υψηλό διανοητικό τους διαμέτρημα, μορφές όπως αυτές του Ηλία Τσιριμώκου, του Αλέξανδρου Σβώλου, του Αγγελου Αγγελόπουλου και του Ιωάννη Σοφιανόπουλου.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι ανωτέρω είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσπάθεια πολιτικής οργάνωσης, στις ελεύθερες περιοχές, με την ΠΕΕΑ, ενώ μετά την απελευθέρωση συμμετείχαν στην «κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας», υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Στην πορεία, παρ’ ότι αποδέχθηκαν και συνέπραξαν στην απόφαση του ΚΚΕ, περί αποχής, στις πρώτες μεταπελευθερωτικές εκλογές, το 1946, αλλά κατόπιν διαχώρισαν ρητά τη θέση τους, από τις ακραίες επιλογές του. Υπό την ηγεσία του Νίκου Ζαχαριάδη, που απέληξαν στον ολέθριο αδελφοκτόνο σπαραγμό (1946-49), με καταστρεπτικές συνέπειες και για το εγχώριο κομμουνιστικό κίνημα.
