Ο Ανθρωπος ἀγνοεῖ τὸ σύνολο τῶν δυνάμεων ποὺ ἡ ἰσορροπία τους ἀποτελεῖ τὴν ὕπαρξη τοῦ κόσμου. Αὐτὸ γράφει ἕνας ξένος διανοητὴς σὲ μιὰ μελέτη του γιὰ τὴν ἀρχαία τραγωδία. Ὁ Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ἦταν ἡ μεγαλύτερη τραγωδία ποὺ ἀνέβηκε ποτὲ στὸ θέατρο τῆς ἱστορίας. Αὐτοὶ ποὺ τὸν ξεκίνησαν ἀλλὰ καὶ ὅσοι ὑποχρεώθηκαν νὰ συμμετάσχουν σ’ αὐτὸν, δὲν γνώριζαν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ποιὸ εἶναι τὸ σύνολο τῶν δυνάμεων ποὺ θὰ ἀπελευθερωθεῖ, ὅταν θὰ ἀρχίσει ἡ ἀνάφλεξη. Καὶ αὐτοὶ ποὺ νικήθηκαν καὶ αὐτοὶ ποὺ νίκησαν ἄλλα προσδοκοῦσαν καὶ ἄλλα τοὺς ἦλθαν. Ἕνας σπουδαῖος Ἕλληνας δημοσιογράφος καὶ ἱστορικὸς ἔγραψε ὅτι μὲ τὴν ἀτομικὴ βόμβα ὁ Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σκότωσε τοὺς πολέμους. Κανεὶς δὲν θὰ τολμήσει στὸ μέλλον νὰ κάνει ἄλλο πόλεμο! Καὶ ὅμως, ὅπως ἔγραφα τὸ 1969 στὸ βιβλίο μου «Μαθήματα Ἐκθέσεων», ἀπὸ τὸ 1945 μέχρι τὸ 1965 ἔγιναν 55 πόλεμοι. Καὶ ἄν προσθέσουμε σ’ αὐτοὺς 320 ἐμφυλίους, φθάνουμε τότε στὸ θλιβερὸ προνόμιο νὰ ἔχουμε ἕναν πόλεμο κάθε μῆνα! Μετὰ τὸ 1969 ἔχασα τὸ λογαριασμὸ στὸ μέτρημα πολέμων.
Ἐδῶ καὶ χρόνια μεθοδεύεται ἕνας νέος μεγάλος πόλεμος στὴν Ἀνατολή. Κάποτε λέγαμε: ex oriente lux (= ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ τὸ φῶς). Αὔριο ἴσως ποῦμε, ἄν φυσικὰ ἐπιζήσουμε, «ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ ἡ καταστροφὴ». Ἤδη ἔχουν ἐμπλακεῖ σὲ μιὰ ἁλυσίδα πολέμων ὅλες οἱ μεγάλες δυνάμεις τῆς γῆς, πλὴν τῆς Κίνας ποὺ καραδοκεῖ. Οἱ διεξαγόμενοι τοῦτοι πόλεμοι εἶναι τὰ προσανάμματα τοῦ μεγάλου πολέμου, ποὺ οἱ φλόγες του θὰ φθάσουν ὡς ἐμᾶς. Ἤδη εἰσπράττουμε τὴν ἀνάσα του. Κοπάδια πρόσφυγες μὲ κάθε πλωτὸ μέσο φθάνουν στὰ νησιὰ μας. Οὐσιαστικὰ τὸ κέντρο τῆς Ἀθήνας ἔγινε ξενο-δοχεῖο, δοχεῖο ξένων. Οἱ ἰθαγενεῖς ἐκτοπίζονται στὰ πέριξ. Ὁ Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε τίς μεγαλύτερες προσφυγικὲς ροὲς ἀλλὰ καὶ αὐτὸς προκλήθηκε ἀπὸ προγενέστερες πληθυσμιακὲς ροὲς. Νὰ γιατὶ χρειάζεται ἡ συνεχὴς μελέτη καὶ σπουδὴ του. Μελέτη καὶ σπουδὴ ὅμως ὄχι γιὰ ἀνάξεση ἀλλὰ γιὰ ἐπούλωση πληγῶν. Καὶ τοῦτο φιλοδοξῶ νὰ πράξω μὲ τὸ 4τομο ἔργο μου «Ἱστορία τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Τὰ δάκρυα μιᾶς πολεμικῆς τραγωδίας πρέπει νὰ γίνονται ἀφετηρία γιὰ στοχασμοὺς καὶ ὄχι γιὰ φανατισμοὺς. Ὁ ἄνθρωπος μέσα στὴ δίνη τοῦ πολέμου γίνεται σὰν τὸν τραγικὸ Οἰδίποδα: βγάζει μόνος του τὰ μάτια του.
Τὸ τέλος κάθε πράξης τοῦ δράματος δὲν μᾶς ἀνήκει. Ἄλλες εἶναι οἱ προοπτικὲς καὶ οἱ προδιαγραφὲς τῆς ἀρχῆς, τοῦ προλόγου καὶ ἄλλες τοῦ ἐπιλόγου. Τὸν πρόλογο μπορεῖ νὰ τὸν γράφει ὁ πρωταγωνιστὴς, τὸν ἐπίλογο ὅμως τὸν γράφει τὸ ἀπρόοπτο, τὸ μὴ προσδοκώμενο, τὸ συχνὰ ἀκαθάριστο καὶ ἀπροσδιόριστο. Ὁ Μουσολίνι ξεκίνησε τὸν πόλεμο ὄντας βέβαιος ὅτι σὲ διάστημα 10-15 ἡμερῶν θὰ εἶναι νικητὴς. Τὸν κερδίσαμε ἐμεῖς. Μπορεῖ 6 μῆνες μετὰ, λόγῳ τῆς γερμανικῆς εἰσβολῆς, νὰ γονατίσαμε ἀλλὰ δὲν προσκυνήσαμε. Προσκυνήσαμε ὅμως, οἱ μὲν στὴ Δύση καὶ οἱ δὲ στὴν Ἀνατολὴ, τὴ στιγμὴ ποὺ ἔπρεπε νὰ θρέψουμε τοὺς καρποὺς τῆς νίκης μας. Μᾶς ἔλειπε –ἀκόμη καὶ τώρα μᾶς λείπει– ἡ καθαρὴ ματιὰ ποὺ δημιουργεῖ τὴν καθαρὴ γνώση. Αὐτὴ τὴν καθαρὴ γνώση τοῦ πολέμου φιλοδοξῶ νὰ προσφέρω στὸν ἀναγνώστη. Ὁ πόλεμος, ὁ κάθε πόλεμος ἔχει ἕνα σκοτεινὸ βάθος. Ἡ γνώση ὅμως τοῦ σκοτεινοῦ παύει νὰ εἶναι τύφλωση˙ εἶναι βλέμμα. Ὁ τυφλὸς Τειρεσίας ποὺ εἶχε γνώση τοῦ σκοτεινοῦ ἔβλεπε καθαρώτερα ἀπὸ τὸν Οἰδίποδα.
Πολλὰ πρόσφεραν τὰ βιβλία ποὺ γράφτηκαν γιὰ τὸν Μεγάλο Πόλεμο. Δὲν τὰ ἀγνόησα. Αὐτὸ ὅμως ποὺ ἐπεδίωξα μὲ τὴ συγγραφὴ μου εἶναι τοῦτο κατ’ ἐμὲ σημαντικὸ: νὰ μὴν ἐρεθίζω τὸν δράκοντα τοῦ μίσους ἀλλὰ νὰ προωθῶ τὸ αἴτημα γιὰ ἕναν κόσμο ἐξανθρωπισμένο. Ξέρω –ἀφοῦ δεκάδες χρόνια μὲ αὐτὸ ἀσχολοῦμαι– ὅτι ἡ ἱστορία ἑνὸς πολέμου δὲν γράφεται μὲ ἐμφιαλωμένο ἤ ἁγιασμένο νερό˙ γράφεται μὲ αἷμα. Αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ τὸ ἀποδεχθοῦμε παθητικὰ σὰν ἀναπότρεπτη μοῖρα; Μπορεῖ στὸ βιβλίο μου νὰ γράφω ὅτι τὸ Ἔπος τοῦ ’40-’41 δηλώνει τὴ μετάταξη τοῦ ἀνθρώπου σὲ ἥρωα, ἀλλὰ θὰ ἤθελα στὸ ἑξῆς τὰ παιδιὰ καὶ τὰ ἐγγόνια μας νὰ δείχνουν ἡρωισμὸ στὸν ἀγῶνα τῆς εἰρηνικῆς ζωῆς, χωρὶς φυσικὰ νὰ γίνονται σὰν τοὺς Γάλλους ἐκείνης τῆς θλιβερῆς ἐποχῆς «πουρκουάδες». Εἶναι ἄλλο πρᾶγμα νὰ πεθαίνεις στὸν πόλεμο γιὰ τὴν εἰρήνη καὶ ἄλλο νὰ πεθαίνεις γιὰ τὸν πόλεμο. Μπορεῖ τὸ βιβλίο μου νὰ εἶναι γεμάτο μὲ πολυαίμαχτες μάχες, ὅμως προσπάθησα τοῦτο τὸ αἷμα ποὺ χύθηκε νὰ τὸ κάνω μελάνι γιὰ νὰ γράψω ἕνα μεγάλο κήρυγμα εἰρήνης.
www.sarantoskargakos.gr
