Ο ρόλος της προσωπικότητας

Η ιστορία του ΠΑΣΟΚ, που ξεκίνησε σαν χθες, πριν 44 χρόνια, αποτελεί την επιβεβαίωση, για τον καταλυτικό ρόλο που μπορεί να παίξει η προσωπική βούληση, ενός χαρισματικού ηγέτη.

Βεβαίως, πάντα πρέπει να υπάρχουν και οι πρόσφορες κοινωνικές συνθήκες, αλλά, πόσες φορές η ενδιάθετη κοινωνική βούληση, δε μετασχηματίστηκε σε επαναστατική έκρηξη, ακριβώς γιατί έλειπε το υποκειμενικό στοιχείο ή το πολιτικό υποκείμενο; Θα είχε ξεσπάσει η Οκτωβριανή Επανάσταση (1917), αν δεν υπήρχε η ισχυρή βούληση του Λένιν, ταυτόχρονα µε την οξυδέρκειά του, να αντιληφθεί τις επαναστατικές διεργασίες, που συντελούνταν στη ρωσική κοινωνία, ταυτόχρονα µε το αδιέξοδο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, του Φεβρουαρίου 1905 και τον κίνδυνο παλινόρθωσης του παλιού, μοναρχικού καθεστώτος, που εγκυμονούσε (βλέπε και απόπειρα πραξικοπήματος του υπερσυντηρητικού στρατηγού Κορνίλοφ); Θα είχε υπάρξει η Κουβανέζικη Επανάσταση, παρά την κατάρρευση του διεφθαρμένου καθεστώτος Μπατίστα, αν δεν υπήρχε η σιδερένια βούληση του Φιντέλ Κάστρο που, από το πουθενά, δημιούργησε, µε μια «χούφτα» συντρόφους του, ένα ρωμαλέο, επαναστατικό-αντάρτικο κίνημα, που, στην κρίσιμη στιγμή, την Πρωτοχρονιά του 1959, στο κενό εξουσίας, που δημιούργησε η φυγή του Μπατίστα, αποτέλεσε το µόνο συλλογικό υποκείμενο, που μπορούσε να διαχειριστεί τη νέα κατάσταση; Αποτελεί, βεβαίως, άλλης τάξεως ζήτηµα, οι επιλογές των δύο αυτών χαρισματικών προσωπικοτήτων, που οδήγησαν στην εγκαθίδρυση αυταρχικών μορφών διακυβέρνησης, µε κατάπνιξη των όποιων διαφορετικών φωνών.

Κι εδώ, όμως, ο ρόλος, θα λέγαμε και η ψυχοσύνθεση της ηγετικής προσωπικότητας, αποδεικνύεται καταλυτικός. Ήταν η βούληση, επί παραδείγματι, του Ντανιέλ Ορτέγκα, που οδήγησε, σε πρώτη φάση, στη δημιουργία του κινήματος των Σαντινίστας, στη Νικαράγουα, την επικράτησή του, μετά τη φυγή του δικτάτορα Σοµόζα, κυρίως δε, στην επόμενη φάση, την υιοθέτηση του δυτικού μοντέλου, πολυκομματικής, κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, στο πλαίσιο της οποίας, το κίνημα των Σαντινίστας, μετασχηματισμένο πια σε κόμμα, ανήλθε στην εξουσία, µε την ελεύθερη βούληση των πολιτών, για να την παραδώσει στην αντίπαλη, συντηρητική παράταξη, όταν το εκλογικό σώμα έκρινε διαφορετικά. Κι εδώ, αποτελεί άλλης τάξεως ζήτημα, το αν, στην επάνοδό του στην εξουσία, ο ηγέτης του Σαντινίστας, υπέκυψε στη γοητεία της εξουσίας. Άλλη χαρακτηριστική περίπτωση, είναι αυτή του Νέλσον Μαντέλα. Του ανθρώπου, που ενσάρκωσε τον αγώνα κατά του απαρτχάϊντ, στη Νότια Αφρική, αρχικά ως συνήγορος (ήταν δικηγόρος) καταδιωκόμενων αγωνιστών, στη συνέχεια δε ως επικεφαλής του απελευθερωτικού κινήματος (Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο-ΑΕΚ) και επί τρεις δεκαετίες κρατούμενος, κάτω από απάνθρωπες -σε πρώτη φάση τουλάχιστον- συνθήκες. Το ηγετικό χάρισμα και η ισχυρή προσωπικότητα, όμως, του Μαντέλα, αναδείχθηκε εναργέστερα, όταν έφτασε η στιγμή της μετάβασης, όταν κατάφερε, µε την πειθώ και την ισχυρή του βούληση, να αποτρέψει τις έντονες τάσεις εκδίκησης, που, εύλογα ως ένα βαθμό, κυριαρχούσαν σε μεγάλο τμήμα του μαύρου πληθυσμού, να σταματήσει τις όποιες πράξεις αντεκδίκησης και να επιβάλει την ειρηνική και δημοκρατική εξέλιξη των πραγμάτων, που έφερε το κίνημα και τον ίδιο στην εξουσία, µε την αβίαστη θέληση του λαού.

Ακόμη όμως και στις δικές µας κοινωνίες, όπου η μακρά παράδοση, κοινοβουλευτικής – δημοκρατικής λειτουργίας, θέτει περιορισμούς στις ηγεσίες, ο ρόλος της προσωπικότητας αποδεικνύεται καταλυτικός, σε πολλές περιπτώσεις. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο, επί παραδείγματι, αν θα υπήρχε η διαδικασία ανασυγκρότησης του Σοσιαλιστικού Κόμματος, µε το Συνέδριο του Επινέ (1971), χωρίς τον Φρανσουά Μιτεράν…