Του Χρήστου Η. Χαλαζιά
Ακόμη και σήμερα ο Μάης του 1968, προκαλεί, ως ανάμνηση, ένα μείγμα από αναζήτηση και φόβο. Πιθανά εξαιτίας της ταχύτητας των γεγονότων που συνέθεσαν τη δική του ιστορική προσφορά. Κυρίως όμως, γιατί στη χρονιά αυτή, φάνηκαν τα βασικά προβλήματα και οι ανησυχίες μιας ολόκληρης γενιάς, να αναμετρώνται βίαια και με τη ροή της εξέλιξης.
Αυτή την περίοδο, όχι μόνο στη Γαλλία αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, γίνεται μια «αναφορά» στο «Μάη του ‘68», στα γεγονότα και τις εξελίξεις που σημάδεψαν το φοιτητικό κίνημα, αλλά και την πολιτική ζωή και την κοινωνία της Γαλλίας με τρόπο ανεξίτηλο.
Μετά από τόσα χρόνια των εκδηλώσεων που άφησαν εποχή, η επίδραση του «πνεύματος του Μάη» εξακολουθεί να είναι παρούσα. Αλλά η «φιλολογία» γύρω από την ίδια την «εξέγερση», την εξέλιξη, την κατάληξη και τις συνέπειες της δεν πρόκειται να σταματήσει σε μια επετειακή αναφορά. Γράφονται και θα λεχθούν πολλά ακόμη, τα οποία θα προστεθούν στα ήδη υπάρχοντα έτσι ώστε να αποτελέσουν ένα υλικό για τους ιστορικούς του μέλλοντος που θα κρίνουν «εξ αποστάσεως» – αντικειμενικά και ψύχραιμα – και θα αποδώσουν την ιστορική αξία στα γεγονότα εκείνα που συγκλόνισαν την κοινή γνώμη και έκαναν άλλους να πουν ότι πρόκειται για «επανάσταση», άλλους να μιλήσουν για «νεωτεριστικό κίνημα» και άλλους για «ξεπέρασμα»…
Το χρονικό που θα γραφόταν μέσα σε πολυποίκιλες εκδηλώσεις με πολλές προεκτάσεις και κάτω από το βάρος διαφόρων «ιδεολογικών αναζητήσεων», άρχισε ουσιαστικά στις 2 Μάη 1968 με μια αναταραχή που εκδηλώθηκε στο πανεπιστήμιο της Νάντερ. Ακόμη ήταν νωρίς για να γίνει αντιληπτή η συνέχεια, αλλά οι πρώτες ανησυχίες για την κοινή γνώμη – και για την κυβέρνηση του προέδρου Ντε Γκώλ – είχαν αρχίσει λίγο νωρίτερα καθώς οι εφημερίδες έκαναν λόγο για κάποιον «αναβρασμό» που επικρατούσε ανάμεσα στους φοιτητές του πανεπιστημίου της Νάντερ, βορείως του Παρισιού από δέκα περίπου μέρες.
Η αιτία του αναβρασμού, ήταν η άρνηση των πρυτανικών αρχών να αποδεχθούν το αίτημα των φοιτητών να μένουν στους κοιτώνες μαζί αγόρια και κορίτσια. Να λοιπόν από την αρχή μια διεκδίκηση όχι καθαρά «εκπαιδευτική» – και θα ακολουθούσαν άλλες, πολύ πιο μακριά από τον φοιτητικό χώρο, αφού μετά τα πανεπιστήμια, τα λύκεια, ολόκληρος ο σχολικός χώρος «παρασύρθηκαν στη δίνη του πανηγυριού» – όπως είχε γράψει ένας σχολιαστής – οι εργάτες των μεγαλύτερων βιομηχανιών και άλλοι κλάδοι εργαζομένων. Το αίτημα λοιπόν των φοιτητών της Νάντερ δεν γινόταν δεκτό και ο φοιτητικός κόσμος – αντιδρούσε έντονα, με επεισόδια και μέσα σε κλίμα γενικής αναστάτωσης. Στις 2 Μάη οι πρυτανικές αρχές αποφάσισαν και έκλεισαν το πανεπιστήμιο. Ήταν η θρυαλλίδα που μετέδωσε τη φωτιά παντού.
Θα ήταν πολύ απλοϊκό να μιλήσει κανένας μόνο για «φοιτητική εξέγερση». Πολύ γρήγορα φάνηκε ότι αυτή η ιστορία που πήρε αργότερα την ονομασία «Μάης του 68» είχε πολλά κίνητρα, άλλες προεκτάσεις, άλλους στόχους. Αλήθεια πως μπορεί κανένας να μιλήσει για φοιτητικές διαμαρτυρίες, όταν εννιά εκατομμύρια Γάλλοι εργάτες που δεν δέχονταν πια κανένα έλεγχο από τα συνδικάτα τους, κατέβηκαν σε απεργίες παραλύοντας τη χώρα και παίρνοντας μέρος σε πρωτοφανούς βιαιότητες συγκρούσεις με την αστυνομία, ενώ διάφορες ομάδες αναρχικών, μαοϊκών και άλλων « σοσιαλιστικών ιδεών» γνωστών και άγνωστων ατόμων έκαναν καταλήψεις και παρακινούσαν τους φοιτητές σε «επανάσταση» – με ένα κεντρικό σύνθημα που εξωράιζε φιλολογικά την κινητοποίηση «Η φαντασία στην Εξουσία».
Στις 3 Μάη το προαύλιο του πανεπιστημίου της Σορβόννης ήταν κατειλημμένο από εξεγερμένους, φοιτητές – και όχι μόνο φοιτητές. Έγινε βίαιη επέμβαση της αστυνομίας και εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τι επακολούθησε. Την ίδια μέρα στο Καρτιέ Λατέν του Παρισιού ισχυρότατη αστυνομική δύναμη επιχείρησε να διαλύσει συγκεντρώσεις χιλιάδων νέων. Τραυματίστηκαν πάνω από εκατό άτομα, διαδηλωτές και αστυνομικοί και έγιναν κάπου εξακόσιες συλλήψεις.
Τα πράγματα είχαν αρχίσει να γίνονται πολύ σοβαρά, αλλά ακόμη δεν ήταν ξεκαθαρισμένο τι ακριβώς γινόταν, ποιοι ήταν εκείνοι που υποκινούσαν τις ταραχές. Αυτό έγινε γνωστό, στις 11 Μάη και αφού στις 5 Μάη είχαν καταδικαστεί από το αυτόφωρο 13 διαδηλωτές, στις 6 Μάη είχαν γίνει νέες συγκρούσεις στο Καρτιέ Λατέν, είχαν τραυματιστεί πάνω από 600 φοιτητές και 350 αστυνομικοί και είχαν συλληφθεί 420 άτομα, στις 10 Μάη έγινε μια «μάχη οδοφραγμάτων» στο κέντρο του Παρισιού όπου οι τραυματίες – πολλοί αρκετά βαριά – ήταν πολλές εκατοντάδες όπως και οι συλλήψεις και όπου πυρπολήθηκαν εκατοντάδες αυτοκίνητα.
Στις 11 Μάη λοιπόν έκαναν στην τηλεόραση την εμφάνισή τους οι «ηγέτες» της εξέγερσης. Ήταν ο αναρχικό φοιτητής Ντάνιελ Κον Μπετίτ, ο μαοϊκός πανεπιστημιακός βοηθός Αλαίν Ζεσμάρ ο καθηγητής κοινωνιολογίας Νίκος Πουλατζάς και ο σοσιαλιστής πρόεδρος της φοιτητικής ένωσης Ζακ Σοβαζώ. Η ιστορία του Γαλλικού Μάη είχε λοιπόν αποκαλύψει το «πολιτικό πρόσωπό της». Ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζωρζ Πομπιντού σε δηλώσεις του είχε πει:« Ομάδες λυσσασμένων θέλουν να γενικεύσουν την αναταραχή με σκοπό να καταστρέψουν το έθνος και αυτές ακόμη τις βάσεις της φιλελεύθερης κοινωνίας μας».
Η «απάντηση» τους στα λόγια του Πομπιντού ήταν ένα σύνθημα γραμμένου σε τεράστια πανό και πλακάτ: «Είμαστε όλοι…λυσσασμένοι». Την ίδια εκείνη μέρα οι φοιτητές κατέλαβαν τη Σορβόννη εμποδίζοντας έτσι το άνοιγμά της. Η εξέγερση είχε ήδη πάρει γενικότερη μορφή κοινωνικής αναστάτωσης και ορισμένοι διανοούμενοι μιλούσαν για «κοινωνική απελευθέρωση των μαζών».
Τι ήταν τελικά ο «Μάης του ‘68»; Δύσκολο – αν όχι αδύνατο – να απαντηθεί το ερώτημα. Γι αυτό και οι Γάλλοι δεν δίνουν πάγιες ερμηνείες ή ορισμούς στο φαινόμενο. Η έννοια «φαινόμενο» ταιριάζει ίσως περισσότερο από κάθε άλλη στα γεγονότα και τις εξελίξεις των εβδομάδων εκείνων.
Περισσότερο μπορεί να πει κάποιος τι «δεν ήταν» ο γαλλικός Μάης. Δεν ήταν αμιγές φοιτητικό κίνημα. Δεν ήταν πολιτικό ιδεολογική διεργασία, Ήταν λίγο από όλα αυτά και επίσης κάτι περισσότερο, μια πολιτική «ζύμωση». Αλλά ας θυμηθούμε λίγα ακόμη γεγονότα της περιόδου εκείνης που έτσι κι αλλιώς πέρασε στην ιστορία ως η πιο έντονη για τη Γαλλία, σε ειρηνική περίοδο.
Στις 14 Μάη μπορεί να πει κανένας ότι άρχισε η «αλυσίδα των καταλήψεων» να σχηματίζεται μέσα σε πρωτοφανή ένταση, επεισόδια, συγκρούσεις και πολιτικές προεκτάσεις. Πρώτη συζήτηση στη βουλή για τα μέχρι τότε γεγονότα έγινε στις 14 Μάη και ενώ ο πρόεδρος Ντε Γκώλ είχε αναχωρήσει την ίδια μέρα για επίσημο ταξίδι στο Βουκουρέστι, ενώ στη Νάντη είχε σημειωθεί μια «εξέλιξη» καθόλου ευχάριστη για την κυβέρνηση: οι εργάτες της πολεμικής βιομηχανίας κατέλαβαν το εργοστάσιο της εταιρείας Ντασσώ που κατασκεύαζε πολεμικά αεροσκάφη. Πέρα από μια κίνηση συνδικαλιστικών ή άλλων οικονομικών και κοινωνικών διεκδικήσεων, αυτό ενέχει και τον χαρακτήρα ενός «εθνικού κινδύνου». Στις 20 Μάη ήταν αισθητή η «παράλυση της οικονομίας» παντού στη Γαλλία. Τίποτε δεν λειτουργούσε ομαλά και στον «χορό του αναβρασμού» έμπαιναν διαρκώς νέοι κλάδοι. Στις 22 Μάη κρίθηκε η τύχη της κυβέρνησης του Πομπιντού ύστερα από πρόταση μομφής. Η αριστερά (κομμουνιστές, σοσιαλιστές και άλλοι) καταψηφίζει την κυβέρνηση με 233 ψήφους. Ωστόσο η κεντροδεξιά κυβερνητική παράταξη υποστηρίχθηκε από την άκρα δεξιά, και συγκέντρωσε 244 ψήφους. Ο «Μάης 68» δεν κατάφερε να ρίξει την κυβέρνηση. Στη Βουλή την ίδια μέρα ψηφίστηκε νόμος που έδινε χάρη σε όλα τα αδικήματα που διαπράχτηκαν στη διάρκεια των ταραχών του Μάη ενώ τα εργατικά συνδικάτα έδειξαν ν’ αρχίσει «διάλογος» με την εργοδοσία και την κυβέρνηση. Ποιος μπορούσε ακόμη να μιλάει για «φοιτητικές διεκδικήσεις» – και μόνο.
Στις 24 Μάη ο Ντε Γκώλ έκανε μια κίνηση που είχε στόχο την «κατάσβεση της φωτιάς» – αλλά δεν το πέτυχε. Εμφανίστηκε στην τηλεόραση και ανήγγειλε τη διενέργεια δημοψηφίσματος για τον Ιούνη 1968 με θέμα τη συμμετοχή των φοιτητών στη διοίκηση των πανεπιστημίων και των εργατών στη διοίκηση και τα κέρδη των επιχειρήσεων.
Την επόμενη όμως τα γεγονότα ήταν δραματικά, με εμπρησμό του χρηματιστηρίου, με αιματηρές και εκτεταμένες συγκρούσεις στο Παρίσι, με εκατοντάδες νέους τραυματίες και συλλήψεις και με επεισόδια σε επαρχιακές πόλεις. Την ίδια μέρα οι δημοσιογράφοι και οι τεχνικοί της κρατικής τηλεόρασης άρχισαν απεργία διαρκείας – που κράτησε περίπου είκοσι μέρες – με αποτέλεσμα να μεταδίδεται μόνο ένα σύντομο δελτίο ειδήσεων κάθε βράδυ.
Με την πάροδο των ημερών έγινε φανερό ότι περισσότερη σημασία δινόταν από όλους στις εργατικές κινητοποιήσεις και διεκδικήσεις και όχι στις φοιτητικές. Έτσι στις 27 Μάη έληξε η κατάληψη της Σορβόννης, ενώ την επόμενη έγινε δεκτή η παραίτηση του υπουργού παιδείας Αλαίν Πεϋρεφίτ που είχε υποβληθεί από τις 11 Μάη . Οι φοιτητές άρχισαν να «χάνουν το παιχνίδι» – αλλά όχι ακόμη οριστικά.
Το «φινάλε» του Μάης ’68: έκλεισε στις 31 Μάη έγινε ανασχηματισμός της κυβέρνησης το κλείσιμο της βουλής και η αναβολή του δημοψηφίσματος της 16ης Ιούνη. Οι εκλογές ορίστηκαν για τις 23 και 30 Ιούνη. Η ζωή άρχισε έτσι να ξαναβρίσκει τον κανονικό ρυθμό της, και στις 16 Ιούνη έφυγαν από τη Σορβόννη όσοι φοιτητές είχαν μείνει συμβολίζοντας μια κατάληψη που πια δεν είχε νόημα.
