Του Χρήστου Η. Χαλαζιά
Η εργασιακή διαδικασία στον πυρήνα της κοινωνικής δομής. Ο τεχνολογικός και διαχειριστικός μετασχηματισμός της εργασίας και των παραγωγικών σχέσεων, μέσα και γύρω από την αναδυόμενη δικτυακή επιχείρηση, είναι ο κύριος μοχλός μέσω του οποίου το πληροφοριακό παράδειγμα και η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης επηρεάζουν την κοινωνία γενικά.
Σε κάθε διαδικασία ιστορικής μετάβασης, μια από τις άμεσες εκφράσεις της συστημικής αλλαγής είναι ο μετασχηματισμός της απασχόλησης και της επαγγελματικής δομής. Οι υποστηρικτές της πληροφορικής χρησιμοποιούν σαν την πιο εμπειρική απόδειξη, αλλαγής της ιστορικής πορείας τη γέννηση μιας νέας κοινωνικής κατάστασης η οποία χαρακτηρίζετε ως μετάβαση από την παραγωγή προϊόντα σε υπηρεσίας, η άνοδος των διευθυντικών και ελεύθερων επαγγελμάτων, ο θάνατος των γεωργικών και βιομηχανικών εργασιών και το αυξανόμενο πληροφορικό περιεχόμενο της εργασίας στις πιο προηγμένες οικονομίες. Υπονοούμενο σε πολλές από αυτές τις διατυπώσεις είναι ένα είδος φυσικού νόμου των οικονομιών και των κοινωνιών, που θα έπρεπε να ακολουθούν ένα μοναδικό δρόμο κατά μήκος μιας τροχιάς νεωτερισμών, στην οποία η Αμερική, Κίνα και Ινδίες είναι πρωτοπόρες.
Πέρα από τα όσα λένε για πρόοδο υπάρχει και μια άλλη προσέγγιση. Ενώ υπάρχει μια κοινή τάση στο ξεδίπλωμα της δομής της απασχόλησης, χαρακτηριστική των πληροφοριακών κοινωνιών, υπάρχει επίσης μια ιστορική ποικιλία μορφών απασχόλησης αντίστοιχης των ιδιαίτερων θεσμών, της παιδείας και του πολιτικού και Τραπεζικού συστήματος. Για να αξιολογήσουμε για παράδειγμα, τις δομές απασχόλησης στον πληροφοριακό τομέα, παράλληλα με τα κοινά χαρακτηριστικά τους, την εξέλιξη της δομής της απασχόλησης ανάμεσα στο πρώτο κραχ του 1929 το και δεύτερο μικρότερης κρίσης του 1990 για τις χώρες που προσπαθούσαν να εφαρμόσουν νεοφιλελεύθερες οικονομίες σε παγκόσμιο επίπεδο, τις αποκαλούμενες χώρες του G8 και τώρα των G7. Όλες είναι σ’ ένα προηγμένο στάδιο μετάβασης προς την πληροφορική κοινωνία κι’ έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να παρατηρήσουμε την εμφάνιση των νέων μορφών απασχόλησης. Αντιπροσωπεύουν επίσης πολύ διαφορετικές κουλτούρες και θεσμικά περιβάλλοντα, επιτρέποντάς μας να αντιληφθούμε την ιστορική ποικιλία. Πραγματοποιώντας μια ανάλυση χωρίς υπαινιγμούς, ότι όλες οι άλλες κοινωνίες, που βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης, θα προσαρμοστούν σε κάποια από τις ιστορικές τροχιές που αντιπροσωπεύονται από αυτές τις χώρες. Το νέο πληροφοριακό παράδειγμα αλληλεπιδρά με την ιστορία, τους θεσμούς, τα επίπεδα ανάπτυξης και τη θέση της κάθε κοινωνίας στο παγκόσμιο σύστημα κατά μήκος διαφορετικών διαδρομών. Με το άρθρο αυτό γίνεται μια πρώτη προσπάθεια για να μας ενημερώσουν για την αλληλοεπίδραση ανάμεσα στην τεχνολογία, την οικονομία και τους θεσμούς κατά τη δημιουργία νέων μορφών απασχόλησης και επαγγελμάτων, στη διαδικασία μετάβασης ανάμεσα σε αγροτικούς, βιομηχανικούς και πληροφοριακούς τρόπους ανάπτυξης.
Εντοπίζοντας τις διαφοροποιήσεις στη σύνθεση της απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών και αναλύοντας τη διαφορετική εξέλιξη της απασχόλησης και της επαγγελματικής δομής σε κάθε μια από τις επτά χώρες μέλη των G7 (Η.Π.Α. Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Βρετανία και Καναδάς) ανάμεσα στη μεγάλη κρίση του 1929 και του 1990, πάνω στην ιστορική πολιτιστική παραδοσιακή ταυτότητα της κοινωνίας.
Η μεταβιομηχανική κοινωνία αφορά το πέρασμα στις δραστηριότητες του τριτογενούς τομέα και το θάνατο της βιομηχανίας. Είναι φανερό το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της απασχόλησης στην προηγμένες οικονομίες είναι στις υπηρεσίες και ότι από τον τομέα των υπηρεσιών προέρχεται η μεγαλύτερη συνεισφορά στο ΑΕΠ.
Επιπλέον, η έννοια των «υπηρεσιών» συχνά θεωρείται στην καλύτερη περίπτωση ασαφής και στη χειρότερη παραπλανητική. Στις στατιστικές για την απασχόληση έχει χρησιμοποιηθεί σαν μια υπολειμματική έννοια που περιλαμβάνει οτιδήποτε δεν είναι η γεωργία, εξόρυξη κατασκευή, επιχείρηση κοινής ωφέλειας ή βιομηχανία. Έτσι, η κατηγορία των υπηρεσιών περιλαμβάνει δραστηριότητες όλων των ειδών, προερχόμενες ιστορικά από ποικίλες κοινωνικές δομές και παραγωγικά συστήματα. Το μόνο κοινό γνώριμα αυτών των δραστηριοτήτων του τριτογενή τομέα είναι το τι δεν είναι αυτές οι δραστηριότητες. Απόπειρες να οριστούν οι υπηρεσίες από κάποια εγγενή χαρακτηριστικά τους, όπως για παράδειγμα το ότι αφορούν «άυλη» παραγωγή, σε αντίθεση με την «υλική» παραγωγή αγαθών, έχουν οριστικά στερηθεί νοήματος λόγω, της εξέλιξης της πληροφορικής οικονομίας. Το λογισμικό των υπολογιστών, η παραγωγή βίντεο, η μικροηλεκτρονική σχεδίαση, η γεωργία που βασίζεται στη βιοτεχνολογία και πολλές άλλες κρίσιμες διαδικασίες, χαρακτηριστικές των προηγούμενων οικονομιών, συγχωνεύουν αδιάλυτα το πληροφορικό περιεχόμενό τους με την υλική υποστήριξη του προϊόντος, κάνοντας αδύνατο το να διακρίνουμε τα όρια ανάμεσα σε «αγαθά» και «υπηρεσίες». Για να κατανοήσουμε το νέο τύπο οικονομίας και κοινωνικής δομής πρέπει να ξεκινήσουμε με την κατηγοριοποίηση των διαφόρων «υπηρεσιών». Έτσι ώστε να καθιερώσουμε ξεκάθαρες διακρίσεις μεταξύ τους. Κάθε μια από τις συγκεκριμένες κατηγορίες υπηρεσιών αποτελεί μια τόσο σημαντική διάκριση όσον αφορά στην κατανόηση της πληροφορικής οικονομίας, όσο ήταν η παλιά διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες στον προηγούμενο τύπο βιομηχανικής οικονομίας.
