Η Καταστροφή της Σμύρνης Και η Ρωσία

Χρήστος Η. Χαλαζιάς

Αρχές Σεπτεμβρίου του 1992 ο κεμαλικός στρατός πέρασε στην αντεπίθεση έμπαινε στην Σμύρνη και η μεγάλη σφαγή άρχισε…

Ο ρόλος των δυτικών δυνάμεων (Γαλλία, Αγγλία, ΗΠΑ, Γερμανία) είχε ξεκαθαριστεί. Στην αρχή ενθάρρυναν τις κινήσεις της Ελλάδας δίνοντας ουσιαστικά το πράσινο φως να προχωρήσει  και στη συνέχεια άλλαξαν στάση συμμαχώντας και βοηθώντας, οικονομικά και στρατιωτικά την νεοτουρκική κυβέρνηση, αφήνοντας τον ελληνικό στρατό και τον άμαχο πληθυσμό στο έλεος του τουρκικού στρατού.

Την ίδια στρατηγική ακολουθούσε και η νεοσύστατη κυβέρνηση της Ρωσίας η οποία είχε υπογράψει σύμφωνο φιλίας με το νεοσύστατο κράτος. Λίγο πριν από το μοιραίο τέλος, ήρθε μια πρόταση από την πλευρά της Ρωσίας να ανατρέψει τα δρώμενα. Ο ιστορικός Τάσος Βουρνάς στο έργο του «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας» περιγράφει, την αφήγηση του τότε γενικού γραμματέα του ΚΚΕ ο οποίος του είπε: «Στις κρίσιμες αυτές μέρες που περνούσε η Ελλάδα, ήρθε από την Μόσχα ένας απεσταλμένος της Τρίτης Διεθνούς και του Υπουργείου Εξωτερικών και Στρατιωτικών. Είχε διαβατήριο σουηδικό. Έμεινε στο Ξενοδοχείο «Ήβη» στην αρχή και ύστερα στο «Παγγαίο».

Είχε κατηγορηματική εντολή να συναντήσει τον γραμματέα του Σοσιαλεργατικού Κόμματος (μετέπειτα ΚΚΕ)) και μόνο αυτό. Γραμματέας τότε ήταν ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος, γιατί ο Ν. Δημητράτος είχε παραιτηθεί ή πιο σωστά παραμεριστεί.

Η πρώτη συνάντησή του με τον Ρώσο απεσταλμένο έγινε στους «Αέρηδες, στο τέρμα της οδού Αιόλου. Η δεύτερη στην Ακρόπολη και η τρίτη στην Κηφισιά.

Ο Ρώσος απεσταλμένος, αφού μου έδειξε τα διαπιστευτήριά του, που είχαν την υπογραφή του Ζηνόβιεφ, καθώς και του Τρότσκι και του Τσιτσέριν, μου ανακοίνωσε τα εξής: « Η ΕΣΣΔ είναι πρόθυμη να βοηθήσει την Ελλάδα να βγει από το αδιέξοδο της μικρασιατικής εκστρατείας. Πρώτα, θα παύσει να ενισχύει υλικώς και ηθικώς τον Κεμάλ (η ΕΣΣΔ ενίσχυε τον Κεμάλ οικονομικά, στρατιωτικά κ.α) με όπλα και δεύτερον θα ασκήσει όλη την επιρροή της να αυτονομηθεί μια παραλιακή ζώνη της Μικράς Ασίας, όπου κατοικούν πολλοί χριστιανοί. Για να εξασφαλιστεί η αυτονομία της περιοχής αυτής, θα σταλεί διεθνής στρατός από Ελβετούς, Σουηδούς και Νορβηγούς, από χώρες δηλαδή που δε πήραν μέρος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Για να υποστηρίξει την άποψη αυτή η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ ζητεί σαν αντάλλαγμα την αναγνώρισή της, έστω και ντε φάκτο.

Ομολογώ πως η πρόταση αυτή μου έκανε κατάπληξη. Ρώτησα να μάθω από ποιες αιτίες έγινε η στροφή αυτή. Και πήρα την εξής απάντηση: «Το κίνημα του Κεμάλ είναι απελευθερωτικό και σαν τέτοιο το υποστηρίξαμε όσο μπορούσαμε. Δεν έχουμε όμως καμιά εγγύηση, αν ύστερα από την ολοκληρωτική επικράτησή του, οι παλιές αντιδραστικές δυνάμεις στην Τουρκία (μπέηδες, και πασάδες) δεν πάρουν τα ηνία της εξουσίας. Έχουμε το παράδειγμα της νεοτουρκικής επανάστασης του 1908 . Αλλιώτικα ξεκίνησαν οι Νεότουρκοι και αλλιώτικα πολιτεύτηκαν, κατάντησαν τελευταία λεκέδες του γερμανικού ιμπεριαλισμού και μιλιταρισμού. Ο Κεμάλ έχει γόητρο για την ώρα, αλλά οι στρατηγοί και πολιτικοί που τον υποστηρίζουν – έξω από λίγες εξαιρέσεις – είναι αντιδραστικοί. Ήδη έχουμε όχι ενδείξεις αλλά αποδείξεις, ότι έχουν μυστικές επαφές με τους Γάλλους κεφαλαιοκράτες και ιμπεριαλιστές και αύριο μεθαύριο, αν νικήσουν και διώξουν τους Έλληνες από την Μικρά Ασία και Θράκη, η Τουρκία με τον Κεμάλ θα προσανατολιστεί προς τη Δύση. Η Τουρκία είναι αδύναμη να συνεχίσει μόνη της την αναδιοργάνωση της χώρας της. Θα κάνει μεταρρυθμίσεις, αλλά δεν θα μπορεί να σταθεί στα πόδια της, αν δεν πάρει δάνεια από την Γαλλία ή Αγγλία και, όπως ξέρετε, τα δάνεια υποδηλώνουν τις χώρες που τα παίρνουν. Γι’ αυτό θέλουμε να μείνουνε οι Έλληνες στην Μικρά Ασία, όχι από κούφιο συναισθηματισμό, αλλά από ρεαλιστική αντίληψη για το αύριο και μεθαύριο. Οι μειονότητες στην Τουρκία στάθηκαν από τη μια μεριά, η τροχοπέδη στον ολοκληρωτικό εξισλαμισμό της Βαλκανικής και Ανατολής και από την άλλη έγιναν η πηγή που τροφοδότησε τα εθνικά απελευθερωτικά κινήματα των λαών της Βαλκανικής από το 1770 ως τα χθες». Πως μπορούσε όμως να έρθει σε επαφή ο σοβιετικός απεσταλμένος με την κυβέρνηση; Αυτό ήταν το άλυτο πρόβλημα. Δηλώθηκε σ’ αυτόν πως το Σοσιαλεργατικό Κόμμα είναι μικρό και δεν παίζει ενεργητικό ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Συνεπώς, ο γραμματέας του δεν έχει ανάλογο κύρος για να διαπραγματευτεί μυστικά ένα τόσο λεπτό και σπουδαίο ζήτημα.

Ο Σοβιετικός απεσταλμένος επέμενε και δέχθηκε να αρχίσει η επαφή με τον αρχηγό της αντιπολίτευσης Στράτο. Ύστερα από την επιμονή του, αναγκαστικά να ζητήσω ακρόαση από τον Στράτο. Με πολλές επιφυλάξεις και πολλές προεισαγωγικές, για το ποιος ήταν ο σκοπός της επίσκεψής μου, μπήκα στο θέμα.

Ο Στράτος με άκουσε με μεγάλη προσοχή: «Είμαι σύμφωνος, μου είπε. Αυτές τις μέρες θα έχουμε κυβερνητική μεταβολή και αν πετύχει ο αρχιστράτηγος Παπούλας, τότε όλα θα πάνε καλά. Αν σχηματίσω κυβέρνηση θα σας ειδοποιήσω, αφού μελετήσω τους φακέλους του υπουργείου Εξωτερικών και ιδώ ότι δεν υπάρχει ανυπέρβλητο εμπόδιο από τους Άγγλους και τους Γάλλους, θα σας ειδοποιήσω να με φέρετε εις επαφή με τον Ρώσο απεσταλμένο, Κρίνω όμως καλόν , αν σας είναι εύκολο, να κάνετε βολιδοσκόπηση εις τον Αντώνιο Καρτάλη, τον συμπολίτη σας, ίσως εκμαιεύσετε τας διαθέσεις της κυβερνήσεως.

Και την τελευταία στιγμή , όταν αποχαιρετούσε. Σφίγγοντας το χέρι μου και κοιτάζοντάς με κατάματα, πρόσθεσε: «Έχω εμπιστοσύνη στα όσα σας είπα για τον Παπούλα όμως κατά την έξοδο οι γουναρικοί σπιούνοι παρακολουθούσαν την οικεία μου και τας κινήσεις μου. Προσοχή και στο καλό».

Την άλλη μέρα επισκέφτηκα τον Αντώνη Καρτάλη στο ξενοδοχείο της «Αγγλίας» όπου έμενε. Ήταν υπουργός και από τους παράγοντες μάλιστα του γουναρισμού.

Όταν του έκανα νύξεις για τη μεσολάβηση της Σοβιετικής Ρωσίας (χωρίς να του πω, πως ήταν εδώ απεσταλμένος των Σοβιέτ) με έβρισε και με έδιωξε: «Παλιόπαιδο, από πότε έγινες πολιτικός αρχηγός ώστε να τολμάς να συζητάς για τόσο σπουδαία ζητήματα; Άιντε να χαθείς! Αν δεν ήσουν παιδί του Κωστή (ήταν ο πατέρας του Κορδάτου), που τον ξέρω πολύ καλά και έχω κοιμηθεί το 1900 στο σπίτι σας, στην Ζαγορά, θα σε παρέδιδα στον Γάσπαρη ( διευθυντή της ασφάλειας) να σου βάλει με το βούρδουλα μυαλό. Ακούς εκεί, να τολμάς να λες πως οι Μπολσεβίκοι, οι άθεοι, οι καταδρομείς και λυμεώνες της Μεγάλης Ρωσίας μπορούν να μεσολαβήσουν και να μας βγάλουν από το αδιέξοδο της μικρασιατικής εκστρατείας! Αυτοί, βρε, είναι νηστικοί και πεινούν. Ήρθε η ώρα τους, σε 5 – 6 μήνες θα τους λιντσάρει ο ρωσικός λαός!…από τα λόγια αυτά του Καρτάλη καταλαβαίνει ο καθένας πόση μούχλα είχαν στο κεφάλι τους οι συνεργάτες του Γούναρη».

Έτσι μήπως χάθηκε; Μια ευκαιρία να αποτραπεί η μεγαλύτερη καταστροφή του Ελληνισμού.