Χρήστος Η. Χαλαζιάς
Η γλώσσα είναι ο τόπος της μνημοσύνης, η μητέρα των Μουσών. Γιατί η γλώσσα ζει με την ανάμνηση της πρωταρχής. Λέγει και τα όντα γίνονται παρόντα. Όλα φωτίζονται παρόντα, όλα φωτίζονται και παρουσιάζονται στην κλήση της. Κι’ ό,τι δεν μπόρεσε ή δεν έφτασε να φανερωθεί μένει μέσα στα όρια της, σαν υποψία, σαν υπαινιγμός ή αποσιώπησης, που βυθίζεται στους κόρφους της σιωπής.
Πρωταρχική, είναι αυτή η νοματισμένη παρουσία των όντων, απ’ όπου πηγάζει, σαν μέσ’ από ένα ενιαίο χώρο, η ίδια η παρουσία της συνείδησης μας. Γι’ αυτό και η γλώσσα επιφαίνεται στην αρχέγονη της μορφή ρυθμικά, δηλαδή ποιητικά. Η γλώσσα του μύθου αρθρώνεται μέσα στον χορό του ρυθμού και η κίνηση της φέρνει στο φως την κίνηση του κόσμου, που είναι κλήση και απάντηση. Η ίδια η μνημοσύνη προεξάρχει του χορού της γλώσσας, που χαράζεται σε τελετή, ιεροτελεστία, διθυραμβική δράση, γίνεται ύμνος και ιστορία και αποκαλύπτει τον ποιητικό βηματισμό της ζωής μέσα στα έπη των λαών.
Κι’ όταν ακόμα μεταπηδά από την άρθρωση του μύθου του λόγου, όπως στον Ηράκλειτο και πάλι η γλώσσα ζει με τη μνήμη της ποιητικής της παρουσίας, που είναι νόημα και ρυθμός μαζί. Τέτοια χορευτική μνήμη εναγκαλίζεται τον έρωτα και τον θάνατο σε μια κίνηση της πρότασης, που διχάζει και ενώνεται σε μια ενότητα, όπως την εκφράζει ο Ηράκλειτος: «Αθάνατοι θνητοί, ζώντες των εκείνων θάνατον, τον δε εκείνων βίο τεθνεώντες».
Η γλώσσα και στη χρηστική της καθημερινότητα, αλλά και στη ρητορική της δεν παύει να ανασαίνει, όσο κι’ αν δεν φαίνεται τόσο έκδηλα, μέσ’ από το βάθος της, που είναι αρχέγονή της ποιητική μνήμη. Γι’ αυτό κι’ ο λόγος του λαού κι’ ο καθημερινός λόγος έχει τον ρυθμό και τη μουσική του, την τονικότητα της κίνησής του και το όραμα των εικόνων του. Σ’ αυτόν τον πλούτο μετέχει στην υψηλή τέχνη της έκφρασης ο γνήσιος ρητορικός λόγος. Ακόμα και ο επιστημονικός λόγος, παρά την ουδέτερη του και το μονοδιάστατο της δήλωσής του, που μιμείται τη γλώσσα των μαθηματικών, όταν αναπόφευκτα γίνεται περιγραφικός, αντλεί μέσ’ την αρχέγονη ποιητική πηγή της εικόνας, της μεταφοράς της επεξεργασμένης βιοτικής θέας.
Σήμερα η γλώσσα τείνει να ξεπέσει σ’ ένα θραύσμα λέξεων, που ζητούν να καταστήσουν την επικοινωνία όσο το δυνατόν πιο γρήγορη, όσο το δυνατόν πιο σημειωτική. Γι’ αυτό και ο λόγος γίνεται συγκεκομμένος και συναισθηματικός ή χάνεται μέσα στον απέραντο πόντο της φλυαρίας, που δεν έχει όριο ούτε μνήμη. Η γλώσσα χωρίς την ποιητική της μνημοσύνη γίνεται στα χέρια των γραμματικών ένας άψυχος σκελετός, ένα σύστημα τύπων, που καταπνίγει με τις απαγορευτικές και δογματικές του διατάξεις την δημιουργική έκφραση, την ανεξάντλητη κίνηση της γλώσσας προς τις αρχαίες πηγές της και προς αυτό, που δεν ειπώθηκε ακόμα. Οι γραμματικοί στέργουν μόνο στη μονοδιάστατη εξουσία της σύγχρονης γλωσσικής τεχνικής και τυπολογίας. Από την άλλη στα χέρια της λογιστικής σκέψης η γλώσσα τείνει να γίνει ένα θλιβερό φάντασμα μιας ανύπαρκτης καθολικής γλώσσας σημείων.
Σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, χρειαζόμαστε την αναστροφή με την αρχέγονη μνήμη της γλώσσας μας, που ξυπνά στις αμμουδιές του Ομήρου, εγγίζει τα λόγια του ύμνου και σκιρτά μέσα στη στιγμή, για να εκφράσει αυτό, που δεν έχει ακόμα ειπωθεί. Αυτή τη μνήμη, που ξαναγεννά τις λέξεις και τις κάνει ν’ αστράφτουν σαν μέσα σ’ ένα νέο αποκαλυπτικό φως, πανάρχαιες και πρωτοφανέρωτες μαζί. Μια μνήμη, που είναι βέβαια διαρκής δημιουργία. Γιατί η γλώσσα δεν είναι ένα έτοιμο μόρφωμα, ένα δοσμένο προς χρήση εργαλείο, αλλά βρίσκεται σε διαρκή μεταμόρφωση και κίνηση. Μέσα στη γλώσσα οικούμε και υπάρχουμε, γεννιόμαστε, και μορφωνόμαστε, μορφώνοντάς την με την ελευθερία μας.
Η γλώσσα είναι φύση και ιστορία μαζί, είναι η φωνή που διαπερνάται από τη διαφάνεια του πνεύματος, για να ενσωματώσει σε ήχους και σημεία το φως του νοήματος και να γίνει λόγος. Και είναι λόγος, που τελεί μέσα στην ιστορία σε μια διαρκή αλληλεπίδραση, ανέλιξη και παλιγγενεσία. Η γλώσσα λαλεί και όλα ξαναγεννιούνται μέσα της πρωτοφανέρωτα, όπως τότε, που ξύπνησαν για πρώτη φορά μέσα στους κόλπους της δημιουργίας. Η γλώσσα είναι ποίηση, δηλαδή επανάληψη της δημιουργίας, και η ρίζα της πολιτιστικής ταυτότητας των λαών και όποιος την εγκαταλείπει τη γλώσσα έγραψε ο Β.Ι. Λένιν: «Αν θέλεις να διαγράψεις ένα λαό από την ιστορία του κόψ’ του τη γλώσσα».
