Από την Fremdscham στην Schadenfreude

Ετσι που θα χρειαστούμε τώρα αρκετή – για τα Ελληνικά μας μέτρα! – υπομονή, μέχρι να φανεί που και πώς θα πορευθεί η διαβόητη δεύτερη αξιολόγηση του Μνημονίου – 3, μετά και την αντίστοιχα διαβόητη “συμφωνία” στο Eurogroup της 20ης Φεβρουαρίου, μετά και τα όποια σημάδια εισέπραξε το Βερολίνο από την εκεί επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη μια βδομάδα νωρίτερα, ας χαλαρώσουμε με κάτι που κουβαλάει συμπαραδηλώσεις γλωσσικές/ψυχολογικές/πολιτικής επικοινωνίας.

Αναφερόμαστε στην κοινοβουλευτική επίθεση Τσίπρα, την περασμένη εβδομάδα στην ώρα του Πρωθυπουργού (πρωτοβουλία Βασίλη Λεβέντη, θέμα τα συμφωνηθέντα στο Eurogroup) εναντίον του Κυριάκου Μητσοτάκη. Εκεί, ο πρωθυπουργός έφερε στο κοινοβουλευτικό ακροατήριο την γερμανική έκφραση Fremdsham, που ο ίδιος απέδωσε στα ελληνικά με την περίφραση “αισθάνομαι ντροπή για κάτι που κάνει κάποιος άλλος“. Έννοια και έκφραση δανεισμένη από τον χώρο της ψυχολογίας –  γι αυτό και το Fremdsämmen δεν είναι μόνο δύσβατο γλωσσικά – “vicariously embarrassed” το πασχίζουν οι Άγγλοι, ακόμη πιο περιφραστικά “avoir honte à la place d’ autrui” οι Γάλλοι – αλλά και κουβαλάει μαζί του ένα φορτίο ενοχικότητας αρκετά ιδιαίτερο στους Γερμανούς. Όταν ο άλλος κάνει κάτι στραβό, όταν εκτίθεται, όταν “συλλαμβάνεται” σε λάθος κατάσταση, η δικιά μας αντίδραση – ας πούμε η μεσογειακή – είναι να χαμογελάσουμε, άντε να αποστρέψουμε την προσοχή, ίσως να προσπεράσουμε. όχι σπάνια να σαρκάσουμε. Η Λουθηρανική αντίστοιχη “πρέπει” να εκδηλώσει ή καταγγελτικότητα/αποκήρυξη, ή – σε περίπτωση λιγότερο μαχητική – να συμμεριστεί την ντροπή, την αμηχανία έστω (ακόμη κι αν εκείνος που έσφαλε, ο “αμαρτωλός” ας πούμε, δεν δείχνει την διάθεση να δείξει ότι ντράπηκε). Η λογική του Fremdscham κουβαλάει ένα μείγμα ενοχικότητας και ανωτερότητας.

Ακριβώς λοιπόν επειδή κινδυνεύουμε να έχουμε μπροστά μας πολύν καιρό για να τα αλέθουμε αυτά, να προτείνουμε ότι ακόμη πιο εύστοχη θα ήταν η αναλυτική αναφορά σε μιαν άλλη -λιγάκι πιο εύκολη κατηγορία, κι αυτήν όμως με ψυχολογικό υπόβαθρο – κατηγορία: εκείνη της Schadenfreude. Αυτή “έρχεται” πιο εύκολα στα Ελληνικά ,ως χαιρεκακία (άλλωστε γύρω της ανθεί ένα ολόκληρο σύμπαν λέξεων, από την μνησικακία έως την μοχθηρία – όλες τους με τίτλους αρχαίας προέλευσης) και τούτο ενώ οι καημένοι οι Άγγλοι την ενσωμάτωσαν αυτούσια την δική τους γλωσσική χρήση – οι δε Γάλλοι χάνονται στην περίφραση άμα δεν μιλήσουν, ανακριβώς, για “plaisir pervers“. Η Schadenfreude είναι η χαρά, ή πάντως η ευχαρίστηση, από την ζημιά που υφίσταται ο άλλος. από την υποχώρηση της θέσης του, από τον τραυματισμό του. Έχει κάποια ζήλια στον πυρήνα της, έχει και κάτι από ανακούφιση, κουβαλάει πάντως και υπεροχή.

Γιατί την φέρνουμε, την Schadenfreude, στην επιφάνεια; Επειδή θεωρούμε ότι είναι βαθύτερα χαρακτηριστική της λειτουργίας του Ελληνικού πολιτικού συστήματος. Ξεχειλίζει από “καλά να πάθουνε!” η τοποθέτηση της Αντιπολίτευσης – όχι δε μόνον της Αξιωματικής… – για τις δυσκολίες που θάχει η τελική διαπραγμάτευση, η ψήφιση στην Βουλή και πάντως η υλοποίηση των συμφωνημένων του Eurogroup της 20ης Φεβρουαρίου. Όμως και από τα κυβερνητικά έδρανα, όσοι βλέπουν πιο μακριά, δεν λείπουν να σκεφτούν “αυτά που τώρα κράζετε, αύριο θα τα φορτωθείτε!”. Και οι ψηφοφόροι, το δικό μας “Φύγε εσύ! Έλα εσύ!”, με Schadenfreude του καφενείου το συνοδεύουμε. Σκεφτείτε το…